Αφιέρωμα: Ο πρώτος Βαλκανικός πόλεμος 1912

Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα

Ο πρώτος Βαλκανικός πόλεμος 1912 – 1913
( Α μέρος )

**Αφίσα της εποχής, σχετική με την εδαφική επέκταση της Ελλάδας**

Η κατάσταση στην ΄Ηπειρο το 1912

Το 1912 η ΄Ηπειρος ήταν σκλαβωμένη στους Τούρκους, εκτός από την ΄Αρτα[1] που είχε παραχωρηθεί στην Ελλάδα οριστικά στις 20.06.1881. Η παραχώρηση έγινε μετά το Συνέδριο του Βερολίνου 13.07.1878 και τις αλλε-πάλληλες διαβουλεύσεις μεταξύ της Τουρκίας, Ελλάδας, Ρωσίας, Αγγλίας, Γερμανίας και Ιταλίας. ΄Ετσι, μετά τη διμερή συνθήκη Ελλάδας – Τουρκίας της Κωνσταντινούπολης στις 20.06.1881, τέθηκαν τα νέα ελληνοτουρκικά σύνορα κατά μήκος του Αράχθου ποταμού. Πάνω στο ιστορικό γιοφύρι της Άρτας προς την πλευρά της Φιλιππιάδας βρισκόταν το φυλάκιο των Τούρκων με το Τελωνείο τους και προς την ΄Αρτα τα αντίστοιχα των Ελλήνων. Η ΄Αρτα στην εποχή του πρώτου Βαλκανικού πολέμου και μέχρι την απελευθέρωση των Ιωαννίνων έπαιξε σημαντικό ρόλο στον εξοπλισμό και στην τροφοδοσία των Αντάρτικων και των Εθελοντικών Σωμάτων που δρούσαν στον ηπειρωτικό χώρο.

Η ίδρυση της Ηπειρωτικής Εταιρείας (Ηπειρωτικού Κομιτάτου (ΗΚ) )

Στις 25 Μαρτίου 1906 ιδρύθηκε στην Αθήνα μυστική Οργάνωση με την επωνυμία Ηπειρωτική Εταιρεία, γνωστή και ως Ηπειρωτικό Κομιτάτο. Εμπνευστής της ίδρυσής του ήταν ο υπομοίραρχος Σπύρος Σπυρομήλιος από τη Χιμάρα της Βορείου Ηπείρου. Μετά την εκλογή του πρώτου συμβουλίου, η προεδρία του ανατέθηκε στον σουλιώτικης καταγωγής αντισυνταγματάρχη Παναγιώτη Δαγκλή και υπαρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού.

Ο Κανονισμός του Ηπειρωτικού Κομιτάτου ήταν μυστικός και αποτελούνταν από τριάντα τρία (33) άρθρα.

***Ο Σπύρος Σπυρομήλιος (Μπούος)***
**Φωτό 1.** : Από το βιβλίο του **Χρήστου Νεράντζη** « Ο Μακεδονικός Αγώνας », εκδόσεις Μορφωτικός Κόσμος, 1984, Τόμος 2, σελ. 782

Σκοπός του Ηπειρωτικού Κομιτάτου (ΗΚ)

Σκοπός του ΗΚ ήταν η απελευθέρωση της Ηπείρου από την Οθωμανική αυτοκρατορία και η ενσωμάτωσή της στην ελεύθερη Ελλάδα. Προς τούτο αγωνίστηκε :

– Να μυήσει στους κόλπους της Ηπειρώτες και Τουρκογιαννιώτες.

– Να διαφωτίσει τον ηπειρωτικό λαό ώστε να αγωνιστεί για την απελευθέρωσή του.

– Να ιδρύσει εστίες κατασκοπείας.

– Να συγκεντρώσει πληροφορίες για τη στρατιωτική κατάσταση του εχθρού και στη συνέχεια να τις μεταδώσει στο Γεν. Αρχηγείο του Ελληνικού στρατού.

– Να οργανώσει και να εξοπλίσει Αντάρτικα και Εθελοντικά στρατιωτικά Σώματα.

**Ο Παναγιώτης Δαγκλής**
Φωτό 2. Από το διαδίκτυο

Η οργάνωση του Ηπειρωτικού Κομιτάτου (ΗΚ)

΄Εδρα του ΗΚ ήταν η Αθήνα με τρεις (3) Υποδιοικήσεις στα ελληνικά Προξενεία των Ιωαννίνων, της Πρέβεζας και του Αργυροκάστρου. Μέσο επικοινωνίας ήταν οι εφημερίδες που εκδίδονταν στην Ελεύθερη Ελλάδα, ως και η αλληλογραφία. Ρόλο ταχυδρόμου έπαιξαν οι βοσκοί, οι αγωγιάτες ως και άτομα, όπως παιδιά, τα οποία δεν προκαλούσαν την υποψία των στρατιωτικών και αστυνομικών οργάνων του εχθρού.

Στην επίτευξη των σκοπών του Ηπειρωτικού Κομιτάτου συνέβαλε τα μέγιστα και η ορθόδοξη Εκκλησία με τους Μητροπολίτες, των Ιωαννίνων Γερβάσιο Ωρολογά, τους Παραμυθίας Ιερόθεο και μετά το 1909 τον Νεόφυτο και του Αργυροκάστρου. Άτομα που με κίνδυνο της ζωής τους εργάστηκαν με σθένος για το Η.Κ. ήταν ο Φορέστης (Γενικός Πρόξενος στα Ιωάννινα), ο Χαντέλης Νικόλαος, η Αντιγόνη Τζαβέλα, ο Τσιριγώτης (υπολοχαγός πεζικού), ο Αθανάσιος Τσεκούρας, ο Αλέξανδρος Λειβαδέας (τραπεζικός και Γενικός Γραμματέας της Α΄. υποδιοίκησης), ως και πολλοί άλλοι.

Το ΗΚ στην οργάνωσή του είχε για πρότυπο τη Φιλική Εταιρεία. Κάθε μέλος του ορκιζόταν μπροστά στο Ευαγγέλιο και υποσχόταν να δώσει και την τελευταία ρανίδα του αίματός του για την απελευθέρωση της Ηπείρου.

Το 1908 τα μέλη του ΗΚ ανέρχονταν σε 1800 μέσα στα Γιάννινα και στην ύπαιθρο της Ηπείρου.

Οι μυημένοι, πριν από την ανάληψη οποιασδήποτε δράσης, έδιναν τον παρακάτω όρκο :

( Βλέπ. Γεωργίου Α. Μάνου : «… Καπετάν Κρομμύδας », Β΄. έκδοση, Δήμος Μολοσσών, Ιωάννινα 2002, σελ. 52) :

« Ορκίζομαι επί του Ιερού Ευαγγελίου εις το όνομα της Μιας, Αδιαιρέτου και Ομοουσίου Αγίας Τριάδος ότι θέλω χύσει και την τελευταία ρανίδα του αίματός μου υπέρ του ιερού σκοπού της Εταιρείας προς απελευθέρωση της φιλτάτης Πατρίδος μου, ΗΠΕΙΡΟΥ, όταν διαταχθώ προς τούτο, και ότι θέλω τηρήσει απόλυτον εχεμύθειαν περί του σκοπού και των έργων της Εταιρείας, εν η δε περιπτώσει φανώ επίορκος, να υφίσταμαι τας συνεπείας του περί ποινών μυστικού άρθρου και να είμαι επικατάρατος ».

– Γενικό Επιτελείο Στρατού : « Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912 – 1913, έκδ. 1952, τόμος Β΄. :

« Αριθμ.35

Φορέστην, Γεν. Πρόξενον

Ιωάννινα

Απόρρητον.

Εξακριβώσατε εν πάση μυστικότητι, αν διαβάσεις ή κορυφαί Ξηροβούνι, κατέχονται υπό Τουρκικού στρατού και ποία η δύναμις αυτού. Επίσης, εάν υπάρχει Πύροβολικόν, εις ποία σημεία ευρίσκεται τοποθετημένον και ποία η δύναμίς του.

Ιδιαιτέρως εξακριβώσατε δια χωρίου Κουμουτζάδες, αν στενόν Κιάφας κατέχηται υπό στρατού και ποίας δυνάμεως. Επίσης εις ποία άλλα μέρη προ των Ιωαννίνων, και λοιπάς θέσεις. Αν εν τω μεταξύ διακοπτομένων σχέσεων μετά Τουρκίας απέλθητε, οργανώσατε υπηρεσίαν, ήτις, και μετά την αναχώρησίν σας, χορηγήσετε ημίν ανωτέρω πληροφορίας και παν σχετικόν περί δυνάμεως και κινήσεως Τουρκικού Στρατού.

Τηλεγραφήσατε ημίν δια λεξικών Β. ή Κ.

΄Αρτα 4-10-1912

Σαπουντζάκης »

– Σπύρου Μουσελίμη : « Ιστορικοί περίπατοι ανά τη Θεσπρωτία », Θεσσαλονίκη, 1976 :

Σελ. 68 : « ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟ ΚΟΜΙΤΑΤΟ

Το 1905(σ.σ.1906) ιδρύεται η « Ηπειρωτική Εταιρεία » οργάνωση απελευθερωτική η οποία διευθυνομένη από ΄Ελληνες αξιωματικούς που έρχονταν κατά καιρούς από την ελεύθερη Ελλάδα ως έμποροι και υπό άλλες ιδιότητες, άπλωσε σε όλη την ΄Ηπειρο …

Στην οργάνωση λαβαίνουν μέρος κι ανακατεύονται όλες οι προσωπικότητες της Ηπείρου, ιεράρχες, γιατροί, παπάδες, δασκάλοι, προεστοί. Στην ύπαιθρο γυρίζουν και δρουν μικρές αντάρτικες ομάδες από τους Πουτέτση, Κρομμύδα, Τζουβάρα, τους Ποποβίτες Κουτούπη και Ζορκάδη κι άλλους … »

Σελ. 70 : « ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΚΟΜΙΤΑΤΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΣ

Κεφαλή της απελευθερωτικής οργάνωσης στην Παραμυθιά ήταν ο ιεράρχης της Ιερόθεος, όπως είδαμε, εκδιώχθηκε από τους Τούρκους και μετατέθηκε σ’ άλλη επαρχία. Ο αντικαταστάτης του Νεόφυτος συνέχισε το έργο με την αυτή θέρμη και ζήλο, αλλά κάπως πολιτικότερα, απόσκεπα και μυστικά…

Για την καλύτερη οργάνωση της Εταιρείας (σ.σ. Ηπειρωτικής Εταιρείας) στέλλεται από την Πρέβεζα στην Παραμυθιά ο Μπάλκος. Μυούνται και άλλοι. Πλαταίνει η οργάνωση και πληθαίνουν τα μέλη …

Ο μυημένος διαθέτει όλη του την περιουσία και την τελευταία ρανίδα του αίματός του στην υπηρεσία της πατρίδας. Και αν παραβεί τα διαταγμένα, να υποστεί τις διατάξεις του μυστικού άρθρου, δηλαδή να θανατωθεί ».

Τα Αντάρτικα Στρατιωτικά Σώματα

Η ίδρυση του ΗΚ και η διάδοσή του στην ΄Ηπειρο συνέβαλε στη δημιουργία πολλών Αντάρτικων Στρατιωτικών Σωμάτων. Τα Αντάρτικα αυτά Στρατιωτικά Σώματα τέθηκαν τον Οκτώβριο του 1912 κάτω από τις διαταγές του Υπολοχαγού Δημητρίου Μπότσαρη, διοικητή του Μικτού Στρατεύματος Ηπείρου. Τέτοια Αντάρτικα Σώματα στην περιοχή της Παραμυθιάς ήταν : Του Κώστα Ζορκάδη και μετά τη δολοφονία του, του Νικολάου Κουτούπη με καταγωγή και των δύο από το Πόποβο (σήμερα Αγία Κυριακή). Των αδελφών Γεωργίου και Αθανασίου Καρά από το Ζωτικό. Του Κρομμύδα από τη Γερολίμνη Ιωαννίνων. Του Παπατρομάρα (Δημητρίου Λιόντου) και καπετάν Μάρκου ή Σπανοβαγγέλη (Γρηγόριου Κολιούση) από το Βερενίκι και πολλών άλλων.

Τα Στρατιωτικά αυτά Αντάρτικα Σώματα συνέβαλαν τα μέγιστα στην απελευθέρωση της Ηπείρου. Τη μεγάλη αυτή προσφορά τους διαπίστωσε και ο Διάδοχος Κωνσταντίνος, ο οποίος, ενώ διέταξε τη διάλυση όλων των Αντάρτικων Στρατιωτικών Σωμάτων στην Ελλάδα, στην ΄Ηπειρο επέτρεψε τη διατήρηση των παλιών και με τη Διαταγή της 27.01.1913 ενέκρινε την στρατολογία και συγκρότηση και νέων και την παροχή στους άντρες τους οπλισμού και διατροφής :

“ Φιλιππιάς, 27/1/13

Αντισυνταγματάρχην Μαλάμον,

εγκρίνεται στρατολογία Ηπειρωτών και παροχή οπλισμού και διατροφής, ουχί ιματισμού, μη υπάρχοντος τοιούτου. Πληροφορίαι περί προχωρήσεως Τούρκων προς Πρέβεζαν ελέγχονται ανακριβείς.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ “ »

– Ηπειρωτική Εστία (περιοδικό), τ.10, Φεβρουάριος 1953, σελ. 133-139 (του Αλέξ. Λιβαδέως )

« Τοιαύτη δε ήτο η δράσις των σωμάτων τούτων (σ.σ. των Αντάρτικων στρατιωτικών σωμάτων), ώστε, όταν την γενικήν Αρχηγίαν του εν Ηπείρω Αγώνος ανέλαβεν ο αείμνηστος Κωνσταντίνος, και διέταξε την 17^ην Ιανουαρίου 1913 την άμεσον διάλυσιν των ανταρτικών σωμάτων, εξαίρεσιν έκαμεν δια τα Ηπειρωτικά σώματα, και ου μόνον τούτο, αλλ’ ενέκρινε δια της διαταγής της 27/1/13 την στρατολογίαν και συγκρότησιν και άλλων ηπειρωτικών σωμάτων.

Τα Εθελοντικά Στρατιωτικά Σώματα

Εκτός από τα Αντάρτικα Στρατιωτικά Σώματα, έδρασαν πριν και κατά τη διάρκεια του Α΄. Βαλκανικού πολέμου (1912-13) και τα Εθελοντικά Στρατιωτικά Σώματα. Τα Ε.Σ.Σ., όπως και τα Αντάρτικα Στρατιωτικά Σώματα, τέθηκαν κάτω από τις διαταγές του Μικτού Στρατεύματος Ηπείρου, αποτελούνταν από εθελοντές μάχιμους άντρες, που προέρχονταν κυρίως από την περιοχή του οπλαρχηγού τους και λάβαιναν μέρος σε μάχες μαζί με τον τακτικό Στρατό ή μεμονωμένα. Οι υπη-ρεσίες τους στην απελευθέρωση της Ηπείρου, ήταν μεγίστης σημασίας. Ορισμένοι από τους οπλαρχηγούς των Σωμάτων αυτών και πολλοί από τους άντρες τους τραυματίστηκαν ή άφησαν τα κόκαλά τους σε κάποια πλαγιά, χαράδρα ή κορυφή των ηπειρωτικών βουνών. Τα Εθελοντικά αυτά Σώματα προέρχονταν από την Κύπρο, την Αιτωλοακαρνανία, τη Μάνη, την Κρήτη, τη Ν. Υόρκη, τη Ν. Αφρική, από την οποία προέρ-χονταν το σώμα του Θεσπρωτού Τζον Κώστα με κατάγωγή από το Λια Φιλιατών και από την Ιταλία των Γαριβαλδινών. Τέτοια Ε.Σ.Σ. ήταν του Πουτέτση, του Δεληγιαννάκη και πολλών άλλων.

Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των εθελοντών στρατιωτών που έλαβαν μέρος στην απελευθέρωση της Ηπείρου ανήλθαν στους 7.500 άντρες.

Το Μικτό Στράτευμα Ηπείρου

Στις 15 Οκτωβρίου του 1912 ο Κωνσταντίνος Σαπουντζάκης, Αρχηγός του Ελληνικού στρατού για την απελευθέρωση της Ηπείρου, ίδρυσε για το σκοπό αυτόν ειδικό Σώμα με την επωνυμία Μικτό Στράτευμα Ηπείρου. Με την υπ’ αρ. 5 (ΠΕ) διαταγή του (βλ. π.κ.) ανέθεσε τη Διοίκησή του στον υπολοχαγό Δημήτριο Μπότσαρη.

Η δύναμή του ΜΣΗ αποτελούνταν από αξιωματικούς και στρατιώτες του Τακτικού Ελληνικού Στρατού και από άνδρες των Αντάρτικων και Εθελοντικών Σωμάτων. Μετά τον τραυματισμό του Δημητρίου Μπότσαρη στις 16.11.1912, αρχηγός του Μ.Σ.Η. ορίστηκε ο σουλιώτικης καταγωγής αντισυνταγματάρχης Μαλάμος Χρήστος :

– Κ.Δ. Στεργιοπούλου : « Το Μικτόν Ηπειρωτικόν Στράτευμα κατά την ελευθέρωση της Ηπείρου (Οκτώβριος-Νοέμβριος 1912), Αθήνα 1968, σελ. 117 :

« Αρ.5 (ΠΕ 140)

Υπολοχαγόν Μηχανικού Δ. Μπότσαρην Ε ν τ α ύ θ α

Αναθέτομεν υμίν την διοίκησιν λόχου σχηματισθέντος προς εκτέλεσιν ειδικής εντολής. Υπό τας διαταγάς σας τίθενται επίσης αι εξ εθελοντών εν τη Δυτική Ηπείρω συγκροτούμεναι φάλαγγες. Γενικώς η υφ’ υμάς δύναμις θέλει χρησιμεύσει ως αριστερά πλαγιοφυλακή του Στρατού, απαλλάσσουσα αυτόν εκ των ατάκτων στιφών Αλβανών. Ειδικαί οδηγίαι θέλουσι δοθεί υμίν εν καιρώ.

΄Αρτα 15.10.12 Σ α π ο υ ν τ ζ ά κ η ς

– Ηπειρωτική Εταιρεία(περιοδικό), Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1999, τεύχος 254, σελ. 9.

( Του Βησ. Μπακόλα Ε. Πάρεδρου, Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, Επιθεω-ρητή Σχολείων )

«Δ΄ Η Η.Ε. ΣΥΝΔΕΕΙ ΜΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕ ΤΑ ΑΞΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ

( Δαγκλής, Μπότσαρης, Μαλάμος )

Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα δημιουργείται το Μικτό Ηπειρωτικό Σώμα με 3.500 ένοπλους άνδρες και γυναίκες.

Η ευρύτερη περιοχή της Λάκκας Σούλι από τη Φιλιππιάδα, τον Λούρο, τις εκβολές του Αχέροντα, το Γλυκύ, την Αγία Κυριακή και το Πετούσι Παραμυθιάς, την Κουμαριά, το Ελευθεροχώρι Δ. της Ολύτσικας, τους Δραμεσιούς, τη Δωδώνη, τους Μελιγγούς και τη Μανωλιάσα και της Β΄. Ολύτσικας μέχρι την Πέρδικα, μετατρέπεται σ’ ένα απέραντο στρατόπεδο και φρούριο ταυτόχρονα με κεντρικό σημείο αναφοράς την Ολύτσικα. Στη Ζώριστα (Πεντάλακκος ) είναι η βάση του επιτελείου του Μ.Η.Σ (…) »

– ΕΜΠΡΟΣ (εφημερίδα) 10. Νοεμβρίου 1912

« ΑΙ ΠΟΛΛΕΜΙΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΙ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

ΕΙΣ ΤΑ ΠΡΟΘΥΡΑ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΑΡΤΑ, 7 Νοεμβρίου.

Ως είναι γνωστόν περί τα μέσα του παρελθόντος Οκτωβρίου συνεκροτήθη ενταύθα Στρατιωτικόν Σώμα με πυρήνα ένα ευζωνικόν λόχον και Ηπειρώτας εθελοντάς. Εις το σώμα τούτο εδόθη το όνομα « Μ ι κ τ ό ν Σ τ ρ ά τ ε υ μ α Η π ε ί ρ ο υ » και εντολή να βαδίσει προς το Ζάλογγον και προς το Σούλι, ελευθερούν όλην την περιφέρειαν του Σουλίου και οπλίζον τους χωρικούς των Ελληνικών Τσαμοχωρίων δια των όπλων και πολεμοφοδίων, τα οποία άφθονα συνεπεκόμισεν εξ Άρτης.

Το « Μικτόν Στράτευμα Ηπείρου » με αξιωματικούς τους εφέδρους ανθυπολοχαγούς του πεζικού κ.κ. Σ. Γρανίτσαν και Δ. Λεόντιον, ετέθη υπό την αρχηγίαν του αξιωματικού του μηχανικού κ. Δημητρίου Μπότσαρη. … »

Μάριος Αναστασίου Μπίκας

(συνεχίζεται)

[1] . Μαζί με την ΄Αρτα παραχωρήθηκε στην Ελλάδα και η Θεσσαλία, εκτός από την Ελασσόνα. Η συνολική έκταση των παραχωρημένων αυτών περιοχών ανερχόταν σε 13.000 τετρ. χιλιόμετρα.