Αφιέρωμα: Τι είπαν για τον Μάρκο Μπότσαρη

ΤΙ ΕΙΠΑΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΡΚΟ ΜΠΟΤΣΑΡΗ

Έλληνες και ξένοι, φίλοι και εχθροί!

Ο Μάρκο Μπότσαρης, ο ντροπαλός και λιγομίλητος ήρωας για τον οποίο έγραψαν και είπαν πολλοί. Κλείνει 8-9 Αυγούστου 2023, ακριβώς 2ος αιώνας από τον ηρωικό του θάνατο, στα 33 του χρόνια.

Όσοι μίλησαν και όσοι έγραψαν για τον Μάρκο Μπότσαρη, σύγχρονοι

του και μεταγενέστεροι, εκφράσθηκαν με τον μεγαλύτερο σεβασμό, και

με βαθιά ευλάβεια.

Ο Αθάνας κρίνει πως ο Μάρκος Μπότσαρης και ο Αθανάσιος Διάκος παρέμειναν οι αγνότεροι ήρωες του 1821. «Ό φωτοστέφανός των έχει απέραντον, έχει άχραντον, έχει αγγελικήν αίγλην».

Ό Δεσπότης της Άρτης Πορφύριος, που είχε γνωρίσει καλά όλους

τούς στρατηγούς του 1821, έλεγε πώς ό Μάρκος ήταν «γεννημένος στρατηγός».

Ό Καραϊσκάκης εξετίμα τον Μάρκον απεριορίστως. Τον είχε θαυμάσει

εις τας επιχειρήσεις της Άρτης του 1821. Και έλεγε: «Σαν τον Μάρκο ήρωα δεν ξαναγεννάει μάνα!».

Χαρακτηριστικόν είναι ακόμη αυτό που είπε ο Καραϊσκάκης για τον Μάρκο στον φίλο του στρατηγόν Βαγγέλην Κοντογιάννην:

Ό Μάρκος ήτανε τρανός! Είχε νου που δεν τον είχε άλλος, είχε

καρδιά λιονταριού και γνώμη δίκαια σαν του Χριστού. Ούτε το δάχτυλό του δεν του φτάνουμε!».

Του Σωτήρη Λ. Δημητρίου

Από τον Γεώργιο Γαζή, που αποτελεί πηγή και για άλλους οι οποίοι έγραψαν εκθειάζοντας τον Μάρκο, επιγραμματικά και σύντομα συμπληρώνω όπως τα διαβάζω, για να μη χαθεί η αίγλη που δίνει αυτή η γραφή:

Είχε νουν διπλούν: Τουτέστιν πολεμικόν και πολιτικόν. Είχε δίψαν δόξης άσβεστον. Ετιμούσε τους πεπαιδευμένους και αγαπούσε τας συναναστροφάς των. Εις τον στρατόν εφύλαττε χαρακτήρα σεμνόν και συναναστροφήν τιμίαν, μεμιγμένην με κομψότητας. Οι λόγοι του ήταν ολίγοι και μετρημένοι.

Σύστημα είχε να ακούει πολλά, και με ένα λόγον μετρημένον εις κάθε υπόθεση, να δίδει τέλος. Ήτο τακτικός εις τα φερσίματά του, και κρυψίνους εις τα φρονήματά του. Προς μεν τους μικρότερους εφύλαττεν ύφος ηγεμονικόν, προς δε τους ομοίους ευπροσήγορον και φιλικόν εις δε τους μεγαλύτερους συνεσταλμένον και σεμνόν.

Όταν ήκουε ατοπίας ή αισχρολογίας, ηρυθρία και εκυριεύετο από μιλιαν αιδώ παρθενικήν.

Ο Παπαρηγόπουλος: «…Είχε αφοσίωση στον αγώνα και προσωπική αντρεία, που δεν την είχε άλλος κανένας, ήταν αρνί με καρδιά κιονταριού».

Διον. Κόκκινος: «…Αυτός λάμπει από αρετή και ηρωισμό…»

Γ. Καραϊσκάκης: «Ο Μάρκος ήταν τρανός, είχε νου που δεν τον έχει άλλος, είχε καρδιά λιονταριού και γνώση δίκια σαν του Χριστού. Ούτε στο δάχτυλο δεν του φτάνουμε εμείς».

Ο Οδ. Ανδρούτσος τον έλεγε αδερφό του και ζήτησε το 1821, ο Μάρκος να γίνει Αρχιστράτηγος της Δ. Στερεάς…»

Αγγλικό περιοδικό Μαγκαζιν: «…Κανείς στην ηρωική πάλη που διεξάγεται στην Ελλάδα, δεν φαίνεται πιο άξιος για νακαταταχτεί μεταξύ των διαπρεπέστερων από τον Μάρκο Μπότσαρη, τον Σουλιώτη αρχηγό.

Έξίσου θαύμαζαν και εκθείαζαν τον Μάρκον οι εχθροί.

Ό Αλή-πασάς είχε πει όταν ό Μάρκος βρισκόταν ακόμη άσημος

νεαρός στην Αυλή του: «Αυτός εκεί ό αμίλητος θα φάει πολλή Τουρκιά!»

Ό γηραιός ’Αλβανός Χασάν-Άρούν έλεγε για τον Μάρκον στον

Χουρσίτ-πασά:

«Αν αυτός ό άνθρωπος ήτο Μουσουλμάνος θα πιστεύαμε πώς ό προφήτης

Άσρέτ-Άλής ξανάρθε στη γη!»

Ό δέ Μουστάμπεης, όταν οί Τούρκοι ξέθαψαν τα οστά του Μάρκου

στο Μεσολόγγι, είχε διατάξει να τα ξαναθάψουν ευθύς αμέσως και εκφώνησαν επί του τάφου του λόγο, ό όποιος τελείωνε με την αναφώνηση:

«Αι ορέ Μάρκο! ήθελα να είχα την παλληκαριά σου άλλ’ όχι και τη

θρησκεία σου!»

Οι ξένοι εξάντλησαν κάθε έκφραση θαυμασμού προς τον Μάρκο.

Ό Έλλην πρόξενος Εύγ. Γεμενής εις το σύγγραμμά του «La Grece

Moderne» γράφει σχετικώς:

«Ό Μάρκος μόνον ανταποκρίθηκε πλήρως στην προσδοκία των ξένων

που πολεμούσαν στό πλευρό του και πραγματοποίησε τον τύπο

που αυτοί ονειρεύθηκαν… ‘Η μαρτυρία των ξένων δικαιολογεί την επωνυμία του Λεωνίδα, η οποία αποδόθηκε στον Μάρκον».

Ό Έδουάρδος Μπλάκιερ, μέλος του Έλληνικου Κομιτάτου του Λονδίνου

γράφει: «Ό Μάρκος Μπότσαρης ήτο προικισμένος με όλες τις άρετές, που

μπορεί ένας άνθρωπος νά επιτύχει και αυτές ήσαν σε αυτόν εξυψωμένες

από μίαν απλότητα χαρακτήρα, που όμοια δεν βρίσκει κανείς

παρά στους μεγάλους άνδρες του Πλουτάρχου. Από τα νεανικά του

ακόμη χρόνια υπήρξε η ελπίδα και έπειτα ό θαυμασμός του τόπου του ως

πολίτης, ως πατριώτης, ως στρατιώτης».

Ραφενέλ: «Ο ένδοξος θάνατος του Μ. Μπότσαρη τον έκανε αθάνατο. Για πολύ καιρό η Ελλάδα θα κλαίει έναν από τους ζηλευτούς υπερασπιστές της». Κάτι ανάλογο έλεγε και ο Φοριέλ…

Ό Μένντελσον Μπαρτόλντι μεταξύ πολλών άλλων, δίδει τον έξης χαρακτηρισμό του Μάρκου:

«Κανείς δεν είχε την αφιλοκερδή αυτού αφοσίωση υπέρ του ελληνικού

αγώνος, κανείς την δραστηριότητα αυτού, κανείς στο πεδίο της

μάχης τέτοια γενναιότητα».

Ο Νίκος Γ. Ζιάγκος στο βιβλίο του, επαναλαμβάνει συνεχώς να τιμάει στα μέγιστα τον Μάρκο, ως «ισόθεο».

Ο βιογράφος του Γαζής και όσοι τον έζησαν από κοντά έλεγαν πως οι κουβέντες του έμοιαζαν σαν τα ρητά σοφών.

Είχαν όμως άπαντες να μολογάνε και για την άκρατη δικαιοσύνη του Μάρκου. Ο Γεμενής είχε να διηγείται ένα περιστατικό: «Ένας Σουλιώτης καπετάνιος είχε κλέψει ένα πρόβατο. Ό τσοπάνης τον σκότωσε. Οι άλλοι Σουλιώτες ήθελαν να εκτελέσουν επί τόπου τον τσοπάνη. Ό Μάρκος επενέβη, του έσωσε την ζωή και την νύκτα τον φυγάδευσε. Ενώ αποζημίωσε την αξία του προβάτου».

Οι πάντες μολογούσαν την ευθύτητα του χαρακτήρα του. Ό Κολοκοτρώνης διηγείται ότι συνάντησε για πρώτη φοράν τον Μάρκον το 1814 ολίγον προτού αρχίσει μία μάχη μεταξύ Άγγλων και Γάλλων. Ό Κολοκοτρώνης ήταν με τούς Άγγλους, οι Σουλιώτες με τούς Γάλλους. Μόλις τούς είδε από μακριά εφώναξε τον αρχηγό τους, που δεν τον γνώριζε ακόμη, και τον κάλεσε προς συνάντηση. Ό Μάρκος του απήντησε:

— «Πώς θέλεις να προδώσω την υπόθεση που ορκίστηκα να υπηρετήσω; Άς μείνει ό καθένας στη θέση του. Όταν σταματήσουν τα τουφέκια,

τότε θα φιληθούμε!».

Ό Κολοκοτρώνης εκτίμησε την πίστη του Μάρκου και μετά την μάχη τον έκαμε αδελφοποιτό (βλάμη) του.

Ως καλόκαρδος και φιλεύσπλαχνος υπάρχουν πολλές διηγήσεις για τον Μάρκο, εδώ θα σταθούμε σε δύο περιστατικά.

Στην μάχη των Πέντε πηγαδιών είχαν σκοτωθεί 280 Τούρκοι. Τα παλληκάρια του Μάρκου, μέσα στον ενθουσιασμό της νίκης, θέλησαν να στήσουν τρόπαιο με τα κεφάλια των εχθρών. Ό Μάρκος τους απαγόρευσε αυστηρά εκείνη τη βαρβαρότητα. Επειδή όμως ήταν και θεοσεβής, τους επέβαλλε να ψάλλουν όλοι εν χορό το τροπάριο «Σώσον κύριε τον λαόν σου…»

Το 1822 είχε συναντηθεί ό Μάρκος με τον Κολοκοτρώνη στην Κόρινθο. Ό πρώτος ήτο απλούστατα ντυμένος με το γαλάζιο γιλέκο του και την άσπρη φλοκάτα. Ό δεύτερος είχε πλούσια άρματα και στολίδια από την άλωση της Τριπόλεως. Ή αντίθεση ήτο τόσον χτυπητή ώστε ό Κολοκοτρώνης αναγκάσθηκε να παρουσιαστεί την άλλη μέρα ντυμένος απλά καθώς και ό Μάρκος. Ενώ ο Κολοκοτρώνης τον επαινούσε για την παλληκαριά του, ο Μάρκος κοκκίνισε σαν κορίτσι. Και κάποια στιγμή είπε του Κολοκοτρώνη:

«Βλάμη, γιατί στην Τριπολιτσά να γίνουν τόσα κακά που κακοσυσταίνουν

τον αγώνα μας; Αντί να θυσιαστούν τόσες αδύνατες ψυχές, γυναίκες και παιδιά και γέροι, δεν ήτανε καλύτερα να τούς στείλετε στην Πάτρα και στα Μεθοκόρωνα, όπου οι κλεισμένοι Τούρκοι θα σώνανε πιο γρήγορα τις τροφές τους κι ή Ευρώπη δε θα μας έριχνε τόσες κατηγορίες;».

Σώζοντας τους άμαχους θα έκαναν έτσι μεγάλο κακό στους κλεισμένους πολεμιστές, ώστε να μείνουν από εφόδια! Άρτια στρατηγική πολέμου, χωρίς νεκρούς αμάχους!

Το όνομά του πήραν στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, ακόμη και στην Αμερική, δρόμοι, πλατείες, στάσεις και σταθμοί, γράφτηκαν ποιήματα και βιβλία, παίχτηκε σε θέατρα και κινηματογράφους!

Όσα και να γράψουμε για τον Μάρκο, τόσο περισσότερο ανακαλύπτουμε ότι είναι ελάχιστα! ΑΘΑΝΑΤΟΣ!