Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα
Οι ανασκαφές στο Κούγκι (ανανεωμένο)
Συνοπτικά
– Οι ανασκαφές στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής, ευρισκομένης εντός του κάστρου του ιερού λόφου του Κουγκίου, χρηματοδοτήθηκαν από τον Παραμυθιώτη Παπαθανασίου Σωτήριο.
– Οι ανασκαφές αυτές, που είχαν σκοπό να ευρεθούν τα οστά του καλό-γερου Σαμουήλ και των πέντε (5) νομάτων του, άρχισαν στις 13 Απριλίου του 1962 από τον αρχαιολάτρη συγγραφέα Σπύρο Μουσελίμη.
– Η Αγία Παρασκευή, κτίστηκε από τον καλόγερο Σαμουήλ το 1793. Ανατινάχτηκε από τον ίδιο το 1803, για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων του Αλή Πασά. Και αναγέρθηκε το 1963 με δαπάνες που διέθεσε ο Παπαθανασίου Σωτήριος. ( Βλ. Σπ. Μουσελίμη : « ΄Ερχομαι από το Σούλι », Παραμυθιά 1999, σελ.34 (λεζάντα)).
– Όλα τα ευρήματα των ανασκαφών αναφέρονται π.κ.
Μαρτυρίες
Για τις ανασκαφές στον ιερό λόφο του Κουγκίου, για τα ευρήματα των ανασκαφών, την αναστήλωση της Αγίας Παρασκευής, ως κ.π.ά., παρατίθενται :
– Δύο (2) δημοσιεύματα[1] εφημερίδων, του πρώτου, μάλλον, Αθηναϊκής.
– Αποσπάσματα διακεκριμένων Θεσπρωτών συγγραφέων.
– Και μαρτυρία μαθητή του Γυμνασίου της Παραμυθιάς, που συμμε-τείχε στις ανασκαφές.
Α΄. δημοσίευμα :
Ακολουθεί ολόκληρο το δημοσίευμα
« O ομφαλός της ελληνικής γενναιότητος »
ΤΟ ΣΟΥΛΙ ΞΑΝΑΖΗ
(13.4.1962)
΄Ηρχισαν ανασκαφαί δια την ανεύρεσιν των οστών του καλογήρου Σαμουήλ. Η Μονή της Αγ. Παρασκευής όπου έγινε το ολοκαύτωμα.
Από την Ήπειρο ήλθε και πάλιν ένα μήνυμα ελληνικής λεβεντιάς. Ήλθε να πει στους πανέλληνες ότι η ιδέα, που την αφήνουν οι άνθρωποι για να κατέβουν εις το Κράτος και από εκεί εις το κόμμα και εξ αυτού εις τον ατομισμόν δεν απέθανεν, αλλά ζει. Η αιώνια ιδέα της δυνάμεως του ελληνισμού και της μεγαλοψυχίας των Ελλήνων. Να ένας απλός Ηπειρώτης από την Παραμυθιάν ο κ. Σωτήριος Παπαθανασίου που προσφέροντας 100 χιλιάδας δραχμάς εις τον λαμπρόν Μητροπολίτην Πα-ραμυθίας Φιλιατών και Γηρομερίου κ. Τίτον (Ματθαιάκην) παρακαλεί να διατεθούν για ένα μεγάλον σκοπόν. Για μια ιδέα. Επιθυμεί να ενεργηθούν ανασκαφαί εις το ιστορικόν Κούγκι του Σουλίου προς ανεύρεσιν και ανακομιδήν των ιερών οστών του καλογήρου Σαμουήλ και των συντρόφων του που γράψαν μίαν χρυσήν σελίδα ηρωισμού εις την ιστορίαν του Γένους. Παρακαλεί επίσης να ανεγερθεί εκ των ερειπίων το παρεκκλήσιον Αγ. Παρασκευής εντός του οχυρού του Κουγκίου το οποίον ανετίναξεν ο Σαμουήλ στας 16 Δεκεμβρίου 1803. Ο δωρητής αιτείται την σύστασιν επιτροπής εκ του εμπνευσμένου ιεράρχου, του διοικητού 8ης Μεραρχίας στρατηγού κ. Π. Βέλλιου και του Νομάρχου της Θεσπρωτίας κ. Ηλία Τσικνιρίδου. Η επιτροπή απεδέχθη την δωρεάν και ανέλαβε με ζήλον την ιεράν εντολήν προβαίνουσα εις τας ενδεδειγμένας ενεργείας. Ο πρόεδρος της Μητροπολίτης κ. Τίτος φλεγόμενος από πατριωτικήν αγάπην έγραψε στους αρμοδίους, έκαμε διαβήματα, εκινήθη δραστηρίως. Το ίδιο ο στρατηγός και ο νομάρχης. Προέχει η διάνοιξις οδού προσπελάσεως εκ Παραμυθίας εις Κούγκι. Συμπαραστάται της επιτροπής είναι η « ΄Ενωσις Παραμυθιωτών Ιωαννίνων το « Σούλι » και ο εν Παραμυθία εδρεύων Φιλο-πρόοδος ΄Ομιλος. Ας σημειωθεί ότι ο δωρητής είναι πρόεδρος της πρώτης ενώσεως. Η συγκινητική πρωτοβουλία του προεκάλεσε ενθουσιασμόν καθ’ όλην την Ήπειρον και γενικότερον ηκούσθη με ικανοποίησιν απανταχού της Ελλάδος. Και εις το εξωτερικόν εύρεν απήχησιν, διότι συνέπεσε με τον εορτασμόν της 25ης Μαρτίου 1821. Το ιστορικόν Σούλι φωτίζει τις καρδιές και στρέφει τα μάτια της ψυχής προς τα ουράνια και άφθαστα για να δώσει νήμα στην εφημερότητα του ανθρώπου και στην πνιγηρότητα του υλισμού, που περιβάλλει.
Ο Σεβασμιότατος κ. Τίτος μου εδήλωσεν ότι η ανασκαφή και η ανα-στήλωσις της ιεράς μονής Σαμουήλ (Κούγκι) προχωρεί κανονικώς. Ο υφυ-πουργός προεδρίας Κυβερνήσεως κ. Αχιλλεύς Γεροκωστόπουλος προθυμοποιείται να αναλάβει την εκτέλεσιν της εργασίας συνεννοούμενος μετά του νομάρχου Θεσπρωτίας. Τούτο εγνώρισε προς τον Δεσπότην ο στρατηγός διοικητής της 8ης Μεραρχίας κ. Βέλλιος. Ο Μητροπολίτης ανεκίνησε το ζήτημα προ πολλού χρόνου και απηυθύνθη προς τας αρχάς με πολλά διαβήματα.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΟΥΛΙ
Το Σούλι όπου εβρόντησε το ντουφέκι τη λευτεριάς και έγινε το ολο-καύτωμα του Σαμουήλ, βρίσκεται ανάμεσα σε βουνά υψηλά. Εκεί είναι η Μονή της Αγίας Παρασκευής του θρυλικού καλογέρου Σαμουήλ. Αυτοί οι άνδρες, τέκνα του Θεού και της Πατρίδος επροτίμησαν να γίνει το μοναστήρι παρανάλωμα της φωτιάς παρά να παραδοθεί στους εχθρούς της πατρίδος. Η οροσειρά της Γκουρίλας υψώνεται βαρειά, μουντή, σκυθρωπή. Τουλίπες από αδιάκοπα σύννεφα περνούν βιαστικά στις κορφές της. Η γη νοτίζεται από το πούσι και ο αχός της φλογέρας του Σουλιώτη τσουμπάνου σκορπά στον αέρα, χαϊδεύοντας τις ψυχές των ξωμάχων και τα ζωντανά ακόμα σαν να ακούν το θείο της άνοιξης κάλεσμα. …
Από κει από τα σπλάχνα της βλοσυρής Γκουρίλας, αγριεμένης από τον Τούρκο Σουλιωτοπούλας, πηγάζει ο πανάρχαιος Αχέροντας. Στα πόδια του βουνού το όμορφο χωριό η Γλυκή. Εδώ κάποτε, άρχιζεν η Αχερουσία λίμνη που σύμφωνα με την ειδωλολατρική μυθολογία « πολλάς ιφθίμων ανδρών ψυχάς ΄Αιδι προΐαψεν », το ακάτιον του Χάρου.
Κατά την παράδοσιν στη Γλυκή ήταν η έδρα της Επισκοπής του οσίου Δονάτου Επισκόπου Ευρείας, πολιούχου της ιεράς Μητροπόλεως Παραμυθίας, Φιλιατών και Γηρομερίου, αγίου λατρευτού συμπάσης της Ηπείρου και « αξιολάτρευτα ιαματικού » κατά τον Αλέξανδρον Παπαδια-μάντην. Από το γραφικό αυτό χωριουδάκι αναβαίνουμε προς το ένδοξο το τιμιότατο Σούλι. Πατούμε με την « ψυχή στο στόμα » την επικίνδυνη διάβασι, Σκάλα της Τζαβέλαινας, μεταξύ απότομων και απόκρημνων βράχων που κάτω ροχθίζει άγριος ο ορμητικός Αχέροντας. ΄Ένα παρα-πάτημα και το ακάτιον σε προσάπτει εις την αιωνιότητα. Σαν φθάσεις σε στέριωμα όλο ανηφορίζοντας σκαρφαλώνεις επίμοχθα, περνάς το χωριό Σαμονίβα και σε μισή ώρα φθάνεις στον ομφαλόν της γενναιότητος του Κάλβου στο Σούλι. Σωρός τα ερείπια, η δόξα αόρατη αναδεύει παντού. Λίγο πιο πέρα « ο προμαχών των θεάρεστων », όπως είπε την Αγίαν Παρασκευήν και το Κούγκι ο ιστορικός Σπυρίδων Τρικούπης … »
Β΄. δημοσίευμα
« Η ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΣΑΜΟΥΗΛ ΘΑ ΑΝΑΣΤΗΛΩΘH
Ο Μητροπολίτης Παραμυθίας επικεφαλής
Αφ’ ης με την βοήθειαν του Θεού, εγένετο Μητροπολίτης Παραμυθίας, ο Σεβασμιότατος κ. Τίτος, έστρεψε την προσοχήν, εν τοις πρώτοις, προς το Παλλάδιον του ελληνικού Πατριωτισμού, το ιστορικόν και γενναίον Σούλι της Ηπείρου.
Δι’ ενεργειών του εκινήθη το ενδιαφέρον, ετελέσθησαν πάνδημοι αρχιερατικαί εορταί και ανεζωπυρώθη η αγάπη προς την κοιτίδα αυτήν της ελευθερίας. Η τελευταία δωρεά του καλού Ηπειρώτου, προέδρου των Παραμυθιωτών κ. Σωτήρη Παπαθανασίου, θέσαντος εις την διάθεσιν του δραστηρίου ιεράρχου το ποσόν των 100.000 δρχ. δια την έναρξιν ανασκαφών προς ανεύρεσιν των λειψάνων του καλογήρου Σαμουήλ και των συντρόφων του, που έγιναν ολοκαύ-τωμα δια να μη παραδοθούν στους Τούρκους και δια την αναστή-λωσιν του ανατιναχθέντος ναϊδρίου της Αγίας Παρασκευής στο φρούριον Κούγκι, δίδει αφετηρίαν σε ωραίας πρωτοβουλίας υπέρ της ενδόξου τοποθεσίας.
Ο Σεβασμιότατος κ. Τίτος είναι αποφασισμένος να φέρει εις πέρας το έργον αυτό και να καταστήσει την περιοχήν αξίαν του πα-ρελθόντος της και τόπο προσκυνήματος δια τους Έλληνας και ξένους, που την αποθαυμάζουν μακρόθεν, λόγω του δυπροσίτου και κοπιώδους της προσπελάσεως έως εκεί. Η Μονή Σαμουήλ πρέπει να αναστηλωθεί, οι δρόμοι να ……. Πανέλληνες να συρρέουν από παντού, δια να αναβαπτίζονται εθνικώς και θρησκευτικώς.
Μία απέραντη λευκή στήλη σημαδεύει τον ένδοξον και ιερόν τόπον, όπου η Ελλάδα έδωσε το παρόν στην αιωνιότητα. Είναι το σημείον, όπου ο καλόγηρος Σαμουήλ με τους συντρόφους του επυ-ροβόλησε την πυριτιδαποθήκην και έγιναν όλοι ολοκαύτωμα για να μη πέσουν στα χέρια των Τούρκων.
Στη Στήλη, είναι σκαλισμένα τα εξής :
1783-1803
Σούλι – Κούγκι, Κιάφα, Αβαρίκος, Σαμονίβα.
Προσκυνηταί έχουν αναρτήσει στεφάνους και έχουν, εναποθέσει άλλους στην βάση της. Όπως φαίνεται καθαρά, η Στήλη είναι σπασμένη και δεμένη με σχοινιά …. »
Αποσπάσματα διακεκριμένων Θεσπρωτών συγγραφέων :
– Βασίλη Κραψίτη : « Η ιστορία της Παραμυθιάς », Β΄. έκδοση, Αθήνα 1991, σελ. 225- 226 :
« Σωτήρης Χρ. Παπαθανασίου (1891-1971)
… Με πρωτοβουλία μου (σ.σ.του Β. Κραψίτη) ιδρύσαμε την « ΄Ενωση Παραμυθιωτών Ιωαννίνων ΤΟ ΣΟΥΛΙ », της οποίας (ο Σωτήρης Παπαθανασίου) υπήρξε ο Πρόεδρος μέχρι το 1965 που έπαψε να υπάρχει, ο δε συγγραφέας του παρόντος έργου (σ.σ. Κραψίτης Βασίλης) ήταν ο Γεν. Γραμματεύς της άνω Ενώσεως ….
Τότε προχωρήσαμε σε μερικές προκαταρκτικές ενέργειες στην Παραμυθιά και στα Γιάννινα, την δε 16 Νοεμβρίου 1960 κυκλοφό-ρησε πανελλήνια το από τον γράφοντα καταρτισθέν « Υπόμνημα της 16.11.1960 της Ενώσεως Παραμυθιωτών Ιωαννίνων « ΤΟ ΣΟΥΛΙ » περί κατ’ έτος τελέσεως διημέρων Πανελλήνιων εορτών Σουλίου », που υπογράφηκε από τους : Σωτήρη Χρ. Παπαθανασίου, Βασίλη Ιωάν. Κραψίτη, Στέλιον Ευαγ. Τσαμάτον, Χρήστον Τσίλη, Προκόπη Μιχ. Μητσιώνη και Ευάγ. Σπ. Κρυστάλλη.
Η απήχηση του ήταν μεγάλη, αναταράχτηκαν πολλές συνειδήσεις, εκπρόσωποι δε της Κυβερνήσεως, της Ακαδημίας Αθηνών, του Πανεπιστημίου Αθηνών, άλλων πνευματικών ιδρυμάτων και ένα σύνολο περίπου είκοσι χιλιάδων ατόμων έλαβε μέρος στις πρώτες « πανελλήνιες γιορτές Σουλίου » που έτσι τελέστηκαν την 30.04.1961 στο Σούλι, όπου ομιλητής ήταν ο Βασίλης Ιωάν. Κρα-ψίτης με θέμα « Το νόημα του Σουλίου » …
΄Ετσι με επιστολή του (σ.σ. του Παπαθανασίου) της 27.2.1962 διέθε-σε το σεβαστό (τότε) ποσό των δραχμών εκατό χιλιάδων (100.000) με το οποίο έγιναν ανασκαφές στο Κούγκι και ανεγέρθηκε εκεί ο ιερός ναός της Αγίας Παρασκευής που το 1803 είχε ανατινάξει ο Καλόγερος Σαμουήλ. … »
– Βασίλη Παυλίδου : « Σαμουήλ », Αθήναι 1972 , σελ. 123 :
«… ΄Ετσι, μετά μίαν ζωήν, σύντομον μεν χρονικώς, αλλά μεγάλην εις γεγονότα, έσβησεν ο Σαμουήλ, έγινεν σκόνη από την έκρηξιν, η οποία ήτο τόσον δυνατή, ώστε κατά τας ανασκαφάς που έγιναν δαπάναις του Παραμυθιώτου κ. Σωτ. Παπαθανασίου (που έμαθα τον θάνατό του, ενώ έγραφα το παρόν), ευρέθη λιωμένο και το βαρίδι του κανταριού με το οποίον εζυγίζετο η πυρίτις. Σκεφθείτε τι μπορεί να ’γινε το ανθρώπινον σώμα ιστάμενον επί του πλήρους πυρίτιδος βαρελίου…. »
- Σπύρου Μουσελίμη : « Έρχομαι από το Σούλι », Παραμυθιά 1999, σελ. 43
« ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΚΟΥΓΚΙΟΥ
Από τις 13 ως τις 31 τ’ Αλωνάρη 1962 έγιναν από τον υποφαι-νόμενο (σ.σ. Σπύρο Μουσελίμη) ανασκαφές στο Κούγκι για την ανεύ-ρεση των ιερών λειψάνων του καταγομένου από τα περίχωρα της Παραμυθιάς ( Π. Αραβαντινός « Αλή Πασάς »), ηρωικού εθνο-μάρτυρα καλόγερου Σαμουήλ με έξοδα (ολότη δρχ. 12.974) του Πα-ραμυθιώτη πατριώτη Σωτήρη Παπαθανασίου, ο οποίος εκτός από
Αριστερά διακρίνεται ο καλόγερος Σαμουήλ, όρθιος να κρατά στο δεξί του χέρι κεριά. Δεξιά τέσσερις (4) νομάτοι και ένας (1) αριστερά. Στην είσοδο της πυριτιδαποθήκης εμφανίζεται Τούρκος, κρατώντας με τα δυο του χέρια βαρέλι.
Από το κέρινο Μουσείο του Παύλου Βρέλη
αυτά έχει διαθέσει, όπως είναι γνωστό άλλες 100 χιλ. δρχ. για την ανέγερση στο Κούγκι του ναού της Αγίας Παρασκευής …
σελ. 47 Από τις ανασκαφές αυτές του Κουγκίου, αν και δε βρέθηκαν τα οστά του Σαμουήλ, γιατί από τη μεγάλη φωτιά έγιναν στάχτη, αφού και ό,τι χάλκινο είδισμα υπήρχε στην εκκλησία έλιωσε και χύθηκε σα νερό στο έδαφος, διαβεβαιώθηκε όμως πλέρια η ύπαρξη του ναού και το ολοκαύτωμα του γενναίου καλόγερου, που αμφι-σβητιόνταν από μερικούς νεότερους …
Σελ. 48 κ. 49 : Κατά την ανασκαφή βρέθηκαν
1) Χάλκινος δίσκος (απλάδα) μισοκαταστρεμμένος στον οποίο θέτονταν το αντίδωρο και μοιράζονταν στους εκκλησιαζόμενους.
2) Η κλειδωνιά του ναού μαζί με το κλειδί.
3) Κλειδιά προερχόμενα από Σουλιώτικα σπίτια, τα οποία παρατη-θηκαν από τους νοικοκυραίους, όταν είδαν τα σπίτια τους να καίονται.
4) Καταστρεμμένο δισκοπότηρο.
5) Μικρό χάλκινο ποτήρι καταστρεμμένο.
6) Σιδερένια τσιμπίδα με την οποία τοποθετούνταν τα κάρβουνα στο θυμιατό.
7) Σατέρι καταστρεμμένο από τη φωτιά.
8) Βαρίδια από σατέρια που δε βρέθηκαν.
9) Πυρόβολοι ατσάλινοι με τους οποίους άναβαν φωτιά.
10) Τενεκεδένιο χωνί με το οποίο έριχναν το λάδι από μεγάλο δοχείο σε μικρότερο.
11) Καμένα οστά.
12) Χάλκινο λαδοκάνδηλο.
13) Πολλά κομμάτια (λιώματα) χάλκινων αγγείων.
14) Βλήματα ( βόλια ) παλιών πυροβόλων διαφόρων διαμετρημά-των »
Τα ευρήματα της ανασκαφής στο Κούγκι
Τα ευρήματα της ανασκαφής του Κουγκίου, αφού φυλάχτηκαν για πολλά χρόνια στα φυλάκια της αρχαιολογίας, οικία Μπούση στο Σούλι, και Λαδοχωρίου, σήμερα (2019) βρίσκονται σε αποθήκη του αρχαιολογικού Μουσείου της Ηγουμενίτσας.
Μαρτυρία μαθητή του Γυμνασίου Παραμυθιάς :
– Παππάς Χρήστος (οδοντίατρος και πρώην Πρόεδρος της Κοινότητας Σουλίου) :
« Το καλοκαίρι του 1962 η αρχαιολογική Υπηρεσία διενεργούσε ανασκαφές στο Κούγκι. Ο αείμνηστος αρχαιολάτρης, συγγραφέας και λαογράφος Σπύρος Μουσελίμης, ως Επιμελητής των αρχαιο-τήτων, ήταν επικεφαλής των ανασκαφών αυτών. Τότε, κατά τις σχολικές διακοπές του καλοκαιριού, ως μαθητής του Γυμνασίου της Παραμυθιάς, εργάστηκα κι εγώ στις ανασκαφές αυτές. Τα βράδια, για να μην πηγαίνω στο χωριό μου, τον Αυλότοπο, μαζί με άλλα δυο παιδιά κοιμόμουνα στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου.
Θυμάμαι ότι στα ερείπια της Αγίας Παρασκευής βρήκαν σιδερένια στρογγυλά βόλια και απανθρακωμένα αντικείμενα, τα οποία μετέφεραν σε χώρο εντός του Δημοτικού Σχολείου ».
Αρχείο Παππά Χρήστου
[1] . Τα δημοσιεύματα αυτά μού απέστειλε η κ. Ιωάννα Κάλλη, προϊσταμένη του Ιστορικού Αρχείου Παραμυθιάς.