Ο τύμβος του Προδρομίου (Α΄ μέρος)

Του Μάριου Ανασταστίου Μπίκα

Ο ΤΥΜΒΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΙΟΥ (Α΄ Μέρος)

Το χωριό Προδρόμι της Θεσπρωτίας

Το Προδρόμι (παλιά Βοϊνίκου) Θεσπρωτίας, μεγάλο χωριό, βρίσκεται επί της οδού που συνδέει την Παραμυθιά με την Πρέβεζα, μέσω Γλυκής. Σήμερα αποτελείται από τους συνοικισμούς ΄Ανω και Κάτω Προδρόμι και τη Δαφνούλα. Συνορεύει με τα χωριά Βέλλιανη (βόρεια) και Καμίνι – Ζερβοχώρι (νότια). Ανατολικά του και πλησίον του ΄Ανω Προδρομίου βρίσκεται η Ι. Μονή της Βέλλιανης ή του Ιωάννου του Προδρόμου, έξ’ ου και το έτος 1927 έλαβε την καινούρια του ονομασία Προδρόμι. Επίσης, βορειοανατολικά του ΄Ανω Προδρομίου βρίσκεται και η ακρόπολη της Αρχαίας Ελέας, ιδρυθείσης το 350 π. Χ.

Ο τύμβος

Ο τύμβος είναι τεχνικό ύψωμα που δημιουργήθηκε στην αρχαιότητα, κυρίως μετά τον 7^ον π.Χ. αιώνα , και μετά από κάποια νικηφόρο μάχη, προκειμένου να ενταφιάσουν εντός αυτού τους νεκρούς που έπεσαν υπέρ πατρίδος. Ο τύμβος κατασκευάζονταν στο πεδίο που διεξήχθη η μάχη ή πλησίον αυτού, επειδή η μεταφορά των νεκρών στην πατρίδα τους ήταν αδύνατη. Τέτοιοι τύμβοι σώθηκαν στο Μαραθώνα (490 π.Χ.), στη Σαλαμίνα (480 π.Χ.), στις Πλαταιές (479 π.Χ. ), κ.α. Σε κάθε τύμβο ήταν αφιερωμένη επιτύμβια στήλη με επίγραμμα ή μνημείο προς τιμήν των πεσόντων ως και ειδικός χώρος (κατάγεια εσχάρα), για την τέλεση θρησκευτικών τελετών (εναγισμοί), όπως θυσία ελαφιών, σκύλων, λύκων, ανθρώπων ως και καύση δημητριακών ή άλλων καρπών.

Εκτός όμως από τους τύμβους με τους πολλούς νεκρούς, έχουμε και τύμβους με έναν ή δύο νεκρούς, τους οποίους τιμούσαν ως ήρωες, επειδή αναδείχθηκαν ως πολεμιστές.

*Η καλυπτήρια θραυσμένη πλάκα* *από τον Α΄. τάφο του Προδρομιού* *Φωτογραφία (1) Από το Αρχείο του αρχαιολόγου Αγγέλου Χωρέμη*

Ο τύμβος του Προδρομιού (περιληπτικά)

Ο τύμβος του Προδρομιού αποκαλύφτηκε τυχαία στις 16.08.1978 κατά τη διάνοιξη αγροτικού δρόμου, νότια της Τ.Κ. Προδομιού. Ονομαζόταν μέχρι την ημέρα της αποκάλυψης Ραχούλα (μικρός λόφος). Βρισκόταν στο αγρόκτημα του συνταξιούχου σήμερα ιερέα Γεωργίου Φιλίππου και ανάμεσα από τις ακροπόλεις της αρχαίας Ελέας (απόσταση από αέρα περίπου 4 χιλμ. ) και από την ακρόπολη της Ασφάκας – Αγίου Δονάτου, του Ζερβοχωρίου ( απόσταση περίπου 1 χιλμ. ). Δημιουργήθηκε στα μέσα ή στο τρίτο τέταρτο του 4^ου π.Χ. αιώνα. Περιείχε τον τάφο στρα-τηγού ή ανώτερου αξιωματικού ως και λίγο πιο πάνω από αυτόν δεύτερο τάφο, ακτέριστο. Εντός του πρώτου τάφου βρέθηκαν σημαντικά ευ-ρήματα. (λεπτομέρειες στη συνέχεια)

Ο τύμβος είχε ύψος από το επίπεδο του δρόμου περίπου 0,80 μ. και διάμετρο 10 μ. . ΄Ισως επί του τύμβου να υπήρχε μνημείο ή στήλη με επίγραμμα, τα οποία καταστράφηκαν το 167 π.Χ. επί του Ρωμαίου στρατηγού Αιμίλιου Παύλου.

Σε βάθος 1,12 μ., και σε ψηλότερο επίπεδο από τις καλυπτήριες πλάκες του τάφου, αποκαλύφθηκε χώρος με ίχνη πυράς και οστά. Πρόκειται για χώρο εναγισμών – κατάγεια εσχάρα.

( Βλέπ. Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών ΧΙΙΙ (1980), τεύχος 1., σελ 318, του Αγγέλου Χωρέμη

Προλεγόμενα για τον τάφο του τύμβου του Προδρομίου

Συνήθως η κακή είδηση μεταδίδεται γρήγορα, σαν αστραπή. Μόνο που αυτή τη φορά ήταν καλή. Τη μετέδωσαν το ραδιόφωνο και η τηλεόραση :

« Στο Προδρόμι της Παραμυθιάς, του Νομού Θεσπρωτίας αποκαλύφθηκε τυχαία κατά τη διάνοιξη αγροτικού δρόμου αρχαίος τάφος ».

Τετάρτη 16.08.1978 (απόγευμα)

Στις 16.08.1978 βρισκόμουν μαζί με τον αείμνηστο αρχαιολάτρη Σπύρο Μουσελίμη στην περιοχή της Γλυκής. Μόλις ακούσαμε από το ραδιόφωνο του αυτοκινήτου την ενδιαφέρουσα είδηση, αμέσως μεταβήκαμε κοντά στα πρώτα σπίτια της Τοπικής Κοινότητας Καμινιού – Ζερβοχωρίου. Εκεί δεξιά του δρόμου, αφού αφήσαμε το όχημα, με οδηγό τη συρροή του κόσμου, κατευθυνθήκαμε προς το μικρό υψωματάκι, το οποίο οι Προδρομίτες το ονόμαζαν Ραχούλα, γιατί βρισκόταν εντός των ορίων του χωριού τους. Εδώ ήδη είχε συγκεντρωθεί πολύς κόσμος από όλα τα γύρω χωριά και συνέχεια κατέφθανε και άλλος από τα ενδιάμεσα δρομάκια ή από τον κεντρικό δρόμο. Ακόμα κι από το Καναλάκι είχαν έρθει, για να δουν τον αρχαίο τάφο. Μέχρι και τρακτέρ με καρότσες γεμάτες κόσμο ξεπέζευαν στα πέριξ χωράφια. Δύο νεαροί που έφθασαν με μηχανάκι, ξέφυγαν από το δρόμο, χωρίς ευτυχώς να τραυματιστούν. Ο ντόπιος κόσμος αγαπάει τα αρχαία, τον πλούτο των προγόνων του. Τον προστατεύει και δεν αφήνει τους αρχαιοκάπηλους, που με καινούρια, μοντέρνα μηχανήματα ψάχνουν στα σπλάχνα της γης.

Λίγα χιλιόμετρα από εδώ, στο κάστρο της Βέλλιανης, την αρχαία Ελέα (350 π.Χ.), όταν ένα βράδυ στο καφενείο ο Σπύρος Ιωάννη Κούρτης είπε ότι είδε σκαψίματα, αμέσως την Κυριακή μετά τη Θεία Λειτουργία, « όλοι οι Βελλιανίτες με τους τέσσερις παπάδες και τους δεκαπέντε δασκάλους, όπως χαρακτηριστικά είπε σε ομιλία του ο αρχαιολόγος Γεώργιος Ρήγινος, μετέβησαν με σκαφτικά μηχανήματα και καθάρισαν όλο το χώρο από τις σκάρπες, τις ασφάκες και τα βατιά ».

Φθάσαμε στη Ραχούλα, που όλη ήταν σκεπασμένη με θάμνους και μικρά πουρνάρια. Στο νότιο πλευρό της ο μπουλτοζιέρης Ευάγγελος Πάσχος, ανοίγοντας τον καινούριο αγροτικό δρόμο, έσπασε μία πλάκα. Αμέσως

*Ο δεύτερος ακτέριστος τάφος από τον τύμβο του Προδρομιού*
Διακρίνεται ο φύλακας αρχαιοτήτων **Θωμάς Χρήστου Μπίκας**
*Φωτογραφία (2) : Αρχείο Μ.Α. Μ.*

σταμάτησε, γιατί ανοίχτηκε μια τρύπα, ίση που χωρούσε ανθρώπινο σώμα. Στο σημείο αυτό καθόταν ο Θωμά – Μπίκας φύλακας των αρχαιοτήτων την εποχή αυτή, και εμπόδιζε κάθε περίεργο που ήθελε να μπει μέσα. Ο Σπύρος Μουσελίμης, γνωστός σε όλους για την αρχαιολογική του λατρεία και την ανεκτίμητη προσφορά του στη Θεσπρωτία, πλησίασε, έριξε μια ματιά στην τρύπα και προσπάθησε με ένα φακό να δει στο εσωτερικό της. Εδώ, όπως μας είπαν, υπήρχε αρχαίος τάφος και μόλις έφθασαν οι πρώτοι Προδρομίτες, ο … εισήλθε εντός αυτού, ταράζοντας την ησυχία του νεκρού.

Μετά από λίγο ήρθε το τζιπ της Αστυνομίας με τον Διοικητή του Αστυνομικού Τμήματος της Παραμυθιάς και δυο χωροφύλακες αμέσως απομάκρυναν τον κόσμο από τον αποκαλυφθέντα τάφο. Οι συζητήσεις τώρα σε μικρά πηγαδάκια είχαν ιδιαίτερη σημασία :

Ο … που μπήκε πρώτος μέσα στον τάφο, θα βούτηξε τίποτε λίρες.
Γιατί λες μόνο για τον … και δε λες και για τον …., που πιο κάτω από δω βρήκε παρόμοιους τάφους και με τις λίρες τους έκτισε ολόκληρο σπίτι; Οι πλάκες τους σήμερα είναι κτισμένες στα πεζούλια των ελιών κι όποιος θέλει, μπορεί να πάει να τις δει.
Εδώ στην περιοχή, είπε ένας ασπρομάλλης Προδρομίτης και Καμινιώτης, είχαν βρεθεί πολλοί αρχαίοι τάφοι, που ανήκαν σε στρατιώτες και αξιωματικούς του κάστρου της Βέλλιανης και της Ασφάκας του Ζερβοχωριού. Θυμάμαι, όταν οργώναμε τα χωράφια, το υνί σήκωνε τις πλάκες που τους σκέπαζαν. Όλος ο κάμπος είναι σπαρμένος από τέτοια μνήματα. Και μάλιστα, πριν ένα μήνα, πιο κάτω από το μαγαζί του Τάσιο – Φώτου, στην άκρη του λάκκου, που είναι μια μικρή ραχούλα, μικρότερη όμως από αυτήν εδώ, είχαν σκάψει κάποιοι αρχαιοκάπηλοι. Και το σκαμμένο χώμα με τα χοντρά κόκκινα κεραμίδια φαίνονται ακόμα.
Μήπως κάτω στα Μαυρομαντίλια δεν υπάρχουν αρχαία; συμπλήρωσε κάποιος άλλος

Ο πρόεδρος του Προδρομιού

Πρόεδρος στο Προδρόμι το 1978 ήταν ο Πέτσιος Ιωάννης του Δημητρίου (Νάκο – Γιάννης ). Ο Νάκο – Γιάννης κατά τη διάρκεια της Προεδρίας του είχε προβεί στη διάνοιξη πολλών αγροτικών δρόμων στον κάμπο του Προδρομιού. Μέσα σε αυτούς ήταν και ο δρόμος που αποκαλύφθηκε ο εν λόγω τύμβος με τον αρχαίο τάφο :

Πρόεδρε, του είπε ο Σπύρο – Μουσελίμης. ΄Ο,τι βρεθεί μέσα στον τάφο, μην το αφήσεις να το πάρουν. Να κτίσουν και στην Παραμυθιά Μουσείο. Το κράτος έχει χρήματα. Κι αν δεν έχει, να βοηθήσουμε κι εμείς. Δε θέλουμε άλλο με τα αρχαία μας να στολίζουν τα μουσεία τους τα Γιάννενα, η Κέρκυρα και η Αθήνα. Φτάνει πια. Ρωμιοί είμαστε κι εμείς. Αυτός ο τόπος με τα τόσα αρχαιολογικά ευρήματα, πρέπει να αποκτήσει κάποτε το δικό του Μουσείο, για να έχουμε κι εμείς τουρίστες και ξένο κόσμο. Δεν πρέπει οι μεγάλες πόλεις να κάνουν μνημόσυνο με ξένα κόλλυβα. Κι εμείς θέλουμε να ζήσουμε.
Καλά λέει ο κυρ Σπύρος, του είπε κάποιος Προδρομίτης, που ήταν εκεί κοντά. Πρέπει Πρόεδρε να πατήσεις πόδι. Εμείς είμαστε στο πλευρό σου. Αν χρειαστεί, μαζί σου πάμε και φυλακή. Τα αρχαία είναι του χωριού μας και δεν πρέπει να μάς τα πάρουν…
Αν είναι για φυλακή, εγώ ξέρω κι έρχομαι πρώτος, είπε χαμογελαστά ο Μουσελίμης, ενώ οι άλλοι έπεσαν κάτω από τα γέλια.
Παπά, δε βάζεις ευλογητός; τάφο ανοίγουμε.
Ο τάφος, αγαπητέ μου, δεν είναι χριστιανικός. Αν ήταν χριστιανικός, θα είχε κατεύθυνση από ανατολάς προς δυσμάς.

Τη νύχτα αυτή ο Θωμά – Μπίκας μαζί με δυο χωροφύλακες ξενύχτισαν στη Ραχούλα « το νεκρό ».

Πέμπτη 17.08.1978

Την Πέμπτη 17.08.1978 ήρθε από την Κέρκυρα η αρχαιολόγος Μ. Λακάκη και αμέσως άρχισε με τους εργάτες να ανοίγει με προσοχή τον τάφο. Σαν οι μέλισσες που πηγαινοέρχονται στην κυψέλη τους, έτσι όλη τη μέρα ο κόσμος ερχόταν κι έφευγε. Στην αρχή, αφού έκοψαν στη ράχη τις σκάρπες με τους άλλους θάμνους και τράβηξαν τα χώματα που υπήρχαν ακριβώς πάνω από τον τάφο, φάνηκε σπασμένη σε πολλά κομμάτια ολόκληρη η επιτάφιος πλάκα, η οποία τραβήχτηκε με πολύ προσοχή. Η αρχαιολόγος με τους εργάτες εργάζονταν σιγά σιγά και προσεκτικά. Στους επισκέπτες δεν επιτρεπόταν να πλησιάζουν, για να μην τους εμποδίζουν. Τι υπήρχε όμως κάτω από την πλάκα αυτή; Μόνο η αρχαιολόγος και οι εργάτες μπορούσαν να δουν. ΄Ολοι οι άλλοι κουβέντιαζαν και ονειρεύονταν ο καθένας το δικό του όνειρο. Το τζιπ της Αστυνομίας ήρθε κοντά στον τάφο με δυο χωροφύλακες. Οι εργάτες πήραν δυο σακουλοπάνες και ένα σακί και τα μετέφεραν στο αυτοκίνητο, το οποίο έφυγε αμέσως με μεγάλη ταχύτητα χωρίς να γνωρίζει κάποιος που πήγαινε. Άλλος είπε ότι πήγε στην Παραμυθιά και άλλος στα Γιάννενα ή στην Ηγουμενίτσα. Ένας που είδε τις σακουλοπάνες και το σακί, είπε :

Για να είχε ο τάφος τόσα πράγματα, σίγουρα ο νεκρός του θα ήταν πολύ πλούσιος.

Μπροστά στα ευρήματα του τάφου

Το απόγευμα της Πέμπτης 17.08.1978 επισκεφτήκαμε τον Αστυνομικό Διοικητή της Παραμυθιάς, πάνω από τη βρύση του Καρκαμίσι, εκεί που σήμερα υψώνεται το Δημαρχείο Σουλίου. Εδώ, αφού συζητήσαμε για τα αρχαία, που βρέθηκαν στο Προδρόμι, ο Μουσελίμης ζήτησε, αν είναι δυνατόν, να τα δούμε :

Ο τάφος είχε μέσα πολλά αρχαία, μάς είπε ο αστυνομικός Διοικητής. Για μένα όμως η ανεύρεσή τους είναι πραγματικός πονοκέφαλος. Πρέπει να τα φυλάω μέρα νύχτα, για να μην τα κλέψουν… Και πρέπει να στέλνω συνέχεια σήματα, τι βρήκαν και τι δε βρήκαν, για να γράφουν οι εφημερίδες και να λεν οι τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα. Όπως καταλαβαίνετε, μέχρι να τα πάρουν από εδώ, δεν με κολλάει ύπνος.

΄Υστερα μας κατέβασε στο υπόγειο, εκεί που έκλειναν τους κρατούμενους. Με ένα μεγάλο κλειδί ξεκλείδωσε τη βαριά πόρτα του. Εκεί σε μια γωνία είδαμε, ατάκτως ερριμμένα, δυο κράνη, ένα θώρακα, μία υδρία, ένα ξίφος με τη θήκη και πολλά άλλα.

Τα ευρήματα ανήκαν στο Μίλωνα, το στρατηγό του Πύρρου, είπε γεμάτος περηφάνια ο Μουσελίμης

Μαρτυρία

Ο Πατήρ Γεώργιος Φιλίππου (συνταξιούχος), κάτοχος του αγροκτήματος, στο οποίο αποκαλύφθηκε ο τύμβος του Προδρομίου, αφηγήθηκε στις 13.08.2021 τα εξής :

« Τον Αύγουστο του 1978 ο πρόεδρος του Προδρομιού Νάκο – Πέτσιος άνοιγε αγροτικό δρόμο ακριβώς δίπλα από τον αγρό μου, στον οποίο υπήρχε ένας μικρός λόφος, που τον λέγαμε Ραχούλα. Επειδή από τη νότια πλευρά υπήρχε μια λακκιά, που δυσκόλευε τη διάνοιξη, ο πρόεδρος μού είπε :

– Να κόψουμε δυο – τρία μέτρα από τη Ραχούλα σου;

– Κόψε, του απάντησα.

Εγώ την ημέρα αυτή ήμουνα εκεί, βόσκοντας τα λίγα πρόβατα. Ο βοηθός του Ευάγγελου Πάσχου, που οδηγούσε την μπουλτόζα του, μόλις έκοψε λίγο από τη Ραχούλα, φάνηκε από τα νότια μια τρύπα, ένα κενό, που αποκάλυψε τον τάφο. Αμέσως συγκεντρώθηκαν εκεί πολλοί άντρες. Ο Σ.Ν. μπήκε μέσα στον τάφο. Και, όταν βγήκε, κρατώντας μια υδρία, μας είπε ότι μέσα υπάρχει και ένας θώρακας.

Μετά από λίγο ήρθε και ο πρόεδρος του χωριού που βρισκόταν πιο κάτω. Μόλις διαπίστωσε την ύπαρξη του τάφου, πήρε τηλέφωνο την Αστυνομία. Την άλλη μέρα έφθασε από την Κέρκυρα μια αρχαιολόγος και άρχισε την εκσκαφή του τάφου…. »

Μάριος Αναστασίου Μπίκας