Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα
Γ΄. Γραπτές πηγές για το Βασίλη Μπαλούμη και το Γιασίν Σαντήκ
Κατά χρονολογική σειρά παρατίθενται παρακάτω αποσπάσματα από γραπτές πηγές (βιβλία που έχω στη διάθεσή μου) και που αναφέρονται κυρίως στα χρόνια της τριπλής κατοχής (1941-1944) και έχουν σχέση :
α. Με την ανθελληνική δράση του Γιασίν Σαντήκ, προέδρου του Μαργαριτιού (πρίν το 1940) και αρχηγού των Μουσουλμάνων Τσάμηδων. Και
β. Με τον από τους Σπαθαραίους οπλαρχηγό Βασίλη Μπαλούμη, υπέρμαχο των Ελλήνων, πολέμιο των κατακτητών, και εκτελεστή του Γιασίν Σαντήκ.
Οι συγγραφείς δε των εν λόγω αποσπασμάτων ανήκουν σε διαφορετικούς πολιτικούς χώρους και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους :
– Θ. Γ. Παπαμανώλη : « Κατακαϋμένη ΄Ηπειρος », ΄Ικαρος 1945, σελ. 46 :
« … Την 6ην Δεκεμβρίου 1942 Μουσουλμάνοι εκ Καρβουναρίου οργανώνουν επίθεσιν κατά του Σπαθαρατίου, υποστηριχθείσαν και υπό των Ιταλών δια των Ταγμάτων Παραμυθιάς και Πάργας. Μετά γενναίαν αντίστασιν του χωρίου υπό τον οπλαρχηγό Βασίλειο Μπαλούμην, εισέρχονται εις το χωρίον περί τους 1.000 Μουσουλμάνους, λεηλατούσι τούτο τελείως, απάγουσι 2.500 πρόβατα και φονεύουσι κατόπιν βασανιστηρίων τον ιερέα Σπύρον Νούτσην και τον πρόεδρον Βασ. Τσούπην, μη θελήσαντας να εγκαταλείψουν το χωρίον των.
Εν συνεχεία, εκστρατεύουν εις τα χειμερινά λειβάδια Σκανδάλου. Φονεύουν τους Νικ. Χρ. Κάκον, Χρ. Κων. Κάκον, Λέων. Θ. Χαντζάρα, τραυματίζουν τον Κων. Μούσιον και απάγουν , φονεύσαντες αυτούς, τους Λαζ. Ν. Τσόκαν, Κων. Β. Λιάμην, Ευαγγ. Γ. Μπέκαν, Λεων. Δ. Ζήκον, Γ.Δ. Ζήκον , Κ. Ν. Χαντζάρα, Βας. Χρηστάκη, Λάμπρον Χρηστάκη, Νικ. Ντίσιον, Θεοδ. Πιτούλη, Χρ. Δημ. Χαντζάρα και άλλους τινάς ποιμένας. Συγχρόνως απήγαγον και τα ποίμνια των. Εμπρός εις το εκτελεστικόν απόσπασμα των Αλβανών, οι μάρτυρες ούτοι ΄Ελληνες, δεν παρέλειψαν να είπουν κατάμουτρα εις τους εκτελεστάς των.
– ΄Ο, τι και να κάνετε, εδώ είν’ Ελλάδα. Και θα ξανάρθουν οι ΄Ελληνες .
Πρωτοστατούσιν εις τους φόνους αυτούς : Οι Σιαμπάν Τάρο, Μουσά Χότζας, Γκιουζέλ Ασλάν, εκ Καρβουναρίου, Χάμψο Ρετζέπ, Αβδουλα Κασίμ, Βεϊσέλ Σιερίφ, Μάλκο Ρώιμπας εκ Μαργαιτίου και άλλοι εκ της περιφερείας Ηγουμενίτσης … »
– Χαρίτωνος Κ. Λάμπρου : « Οι Τσάμηδες και η Τσαμουριά », Αθήνα 1949, σελ. 20 :
« Στην Πέρδικα και το Μαργαρίτι
Ο … αρχηγός των Τσάμηδων φονέων και πλατσικολόγων έφθασε μάλιστα στο σημείο να κάψει το ίδιο του το σπίτι, που το είχε πουλήσει κάποτε, αβίαστα και σε καλή τιμή σ’ έναν ΄Ελληνα κτηνοτρόφο, το Νίκο Μάμο. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Σαντήκ είχε διατελέσει πρόεδρος της Κοινότητας Μαργαριτίου. Ως πρόεδρος διέπραξε σωρεία απατών και πλαστογραφίες εις βάρος των συγχωριανών του, προβλέποντας δε την δίκαιη τιμωρία που τον ανέμενε εις την αποκάλυψη των αδικημάτων του, βιάστηκε να ξεπουλήσει εκτάκτως το σπίτι του και τη λοιπή περιουσία του και έσπευσε να φύγει οικογενειακώς στην Αλβανία
Ο φυγόδικος αρχηγός της « ομάδος των δημίων »
Ο Σαντήκ υπήρξεν ο διοργανωτής της « Ομάδος των δημίων » Τσάμηδων με πρώτο βοηθό του το δραπέτη των φυλακών Λιούτσε Κάνε από το Κουρτέσι, τον ομότεχνό του Τζεμάλ Μούρτο από τη Μαζαρακιά και τον Νταλιάν Μουτρεζάν Φερχάν από την περιφέρεια Ηγουμενίτσης, διακεκριμένο …. Λαθρέμπορο ».
– Ιωάννου Αρχιμανδρίτου : « Τσάμηδες … της Θεσπρωτίας », Γεωρ-γιάδης, 1951 (;), σελ. 142 (λεζάντα) :
« Ο Βασίλειος Μπαλούμης από Σπαθαραίους Πάργας. ΄Εχει τον τίτλο του πρώτου αντάρτου της Θεσπρωτίας και της Ελλάδος. Η Θεσπρωτία οφείλει πολλά εις τον καλόν αυτόν πατριώτη. Εξεκαθάρισε τον αρχιδήμιο των Θεσπρωτών Γιασίν Σαντήκ, Τουρκοτσάμην και υπό την ηγεσία του διεξήχθησαν πολλαί μάχαι εις Θεσπρωτία κατά Τσάμηδων και Ιταλών και Γερμανών. Αργότερον, υπηρέτησε εις τας εθνικάς ομάδας του Ζέρβα, ως οπλαρχηγός, όπου και διεκρίθη εις ηρωισμό και αυταπάρνηση »
– Σπύρου Μουσελίμη : « Ιστορικοί περίπατοι ανά τη Θεσπρωτία », Θεσσαλονίκη 1976, σελ. 80-81 :
« Συμπλοκές και μάχες θερμόαιμων πατριωτών κατά των Τουρκοτσάμηδων και των στρατευμάτων κατοχής.
Όπως είδαμε, οι Τουρκοτσάμηδες έγιναν τα δεξιά χέρια των κατακτητών, προδίνοντας και συμπράζοντας μ’ αυτούς. Οι πράξεις τους αυτές ερεθίζουν και προκαλούν προκλήσεις στους ΄Ελληνες.
… Ο Βασίλης Μπαλούμης από το Σπαθάρι για να πάρει όνομα σκοτώνει όπου βρίσκει μοναχιασμένους Τούρκους. Πολλές συμπλοκές, αληθινές μάχες δίνονται μεταξύ των Σπαθαριωτών του Μπαλούμη και των Τούρκων του Μαργαριτιού και Καρβουναριού.
Οι Τούρκοι μη μπορώντας να τα βγάλουν πέρα με τους ΄Ελληνες τούς διαβάλλουν στους Ιταλούς για συνωμότες των στρατευμάτων κατοχής. …
Στις 6 του Δεκέμβρη 1942 ο Βασίλης Μπαλούμης με δυο άλλους άνδρες στήνει ενέδρα έξω από το Σπαθάρι και σκοτώνει τον Γιασίν Σαντήκ, προεστό του Μαργαριτιού…
… Μαργαριτιώτες Τούρκοι ρίχνονται με μεγάλο θυμό και πάθος σα λυσσασμένοι λύκοι στο Σπαθάρι μαζί με πολλούς Ιταλούς. Λεηλατούν κι αρπάζουν. Οι άνδρες του χωριού στο μεταξύ είχαν καταφύγει στα γύρω βουνά. Έμειναν ο παπάς κι ο πρόεδρος. Ο παπα – Σπύρος Νούτσης κι ο πρόεδρος Βασίλης Τσούμπης. Με πομπή μεταφέρουν και τους δυο στο Μαργαρίτι και τους δολοφονούν με βασανιστήρια, εξαφανίζοντας τα πτώματα…
Στις 12 τ’ Αυγούστου 1943 Τούρκοι και Γερμανοί μπαίνουν πάλι στο Σπαθαράτι. Το αποκαίνε και παίρνουν όλο το βιο του, 350 αγελάδια κι άλογα, 1.500 γιδοπρόβατα και το μπαμπαλικό των σπιτιών. Οι κάτοικοι προ της εισβολής είχαν καταφύγει στα φαράγγια του βουνού Ερημίτη, όπου κατά την μυθολογία είχε το παλάτι ο θεός του ύπνου Μορφέας και στην παραθαλασσία τοποθεσία « Γλώσσα » κοντά στα Σπλάντζα ».
– Νίκου Ζιάγκου : « Αγγλικός Ιμπεριαλισμός και Εθνική Αντίσταση 1941-1945 » Αθήνα 1978 :
Τόμος Α΄. σελ. 156, 157 :
« Ο φόνος του Γιασίν Σαντήκ απ’ το Μαργαρίτι
… Δεν γνωρίζω ποιοι αποφάσισαν τη δολοφονία του Γιασίν Σαντήκ, που στις 5 Δεκέμβρη βρέθηκε στη Τζάρα, στο κονάκι του Κ. Νάκου και διασκέδασε με το Νάκο Ντούσκα, το Ν. Μάμο κι άλλους βλάχους, όπως μου είπε ο Μπαλούμης, που σχεδίασε κιόλας τη δολοφονία του Γιασίν.
Στις 6.12.42 ο Γιασίν γύριζε στο Μαργαρίτι. ΄Ηταν Κυριακή. Ο Βασίλης Μπαλούμης τον καρτέραγε από ένα τσουμπάρι μαζί με το Λιάμη Σερίφη και την ώρα, που ήταν ο Γιασίν στην Κιάφα του Μεσομπρέγκο, ανάμεσα Μορφάτι – Σπαθαράτι καβάλα στο άλογό του, σημάδεψε από απόσταση 300 μ., έριξε μαζί με το Λιάμη Σερίφη και ο Γιασίν έπεσε νεκρός στη Γη.
Όταν στο Μαργαρίτι έμαθαν το θάνατο του Γιασίν, πολλοί Μαργαριτιώτες πήραν τα ντουφέκια τους και ξεκίνησαν στα χωριά, αφού πρώτα σκότωσαν τους βλάχους, που βρήκαν στο Μαργαρίτι. Στους Μαργαριτιώτες επικεφαλής είναι ο Αβδουλάς του Γιασίν Σαντήκ γιος. ΄Επιασαν τον παπά και τον πρόεδρο του Σπαθαρατιού και τους σκότωσαν στη Μόρφη, δηλ. στην Αγία Σωτήρα. Περνούσαν και σκότωναν τους ανύποπτους βλάχους που τα ονόματά τους τα δίνω στο χωριό που βρήκαν το θάνατο.
Αν θέλομε να ξεχωρίσομε μεγάλα ονόματα φονιάδων, πρέπει να αναφέρομε τους Σιαμπάν Τάρο, Μουλά Χότζα, Γκιουζέλ Ασλάν απ’ το Καρβουνάρι, τον Αβδουλά Κασήμ, Νεϊσνέλ Σερίφ, Μάλκο Ρώιμπα.
Στην επίθεση αυτή των Αλβανοτσάμηδων οι χωρικοί αντέδρασαν μαζί με τους αντάρτες της περιοχής, επέμβηκαν οι Ιταλοί, τραυματίστηκε ο Οικονομίδης και γιατροπορεύτηκε απ’ τον Ματσαηδόνη στο Τουρκοπάλουκο. …
Ο φόνος του Γιασίν Σαντήκ επιτάχυνε την υλοποίηση των σκοπών της Κσίλα Νασιονάλ Σκεπιτάρ, δηλ. της εθνικής επιτροπής Αλβανοτσιάμηδων με τη συγκρότηση των ένοπλων σωμάτων της τζανταμερίας (χωροφυλακής) στα οποία μπήκε αρχηγός ο γιος του Σαντήκ Αβδουλάς κι υπαρχηγός ο Φετήχ Καπόλι.
Στο σημείο αυτό θα κάνω μια παρατήρηση, που ήδη έγινε στο θάνατο του Γιασίν Σαντήκ, αλλά που τώρα έχει σχέση με το θάνατο του γιου του Αβδουλά. Οι γερμανοφασίστες σκότωσαν τον Αβδουλά στις παραμονές της απελευθέρωσης, γιατί έδειξε σημεία κάμψης, είδε τα αποτελέσματα της πολιτικής αυτής για τους συμπατριώτες του και τους Αλβανοτσάμηδες. …. »
Τόμος Γ΄. (του ιδίου), σελ. 23 :
« Μάχη στο Σπαθαράτι 9.12.1942
… Στο Σπαθαράτι βρίσκονταν ΄Ελληνες χωροφύλακες που ενεργούσαν ανακρίσεις για το φόνο του Γιασίν Σαντήκ.
Οι Τσάμηδες του Μαργαριτιού ένοπλοι έφτασαν νύχτα στο Παληοπούσι, σύνορα της Τζάρας, πέρασαν στα βλάχικα κονάκια, χτυπήθηκαν απ’ τα υψώματα του ΄Αη Αρσένη, επέστρεψαν και κατέλαβαν το Μεσοβούνι (ύψωμα) Τσούκα Γκιοχάρα, Τσούκα Βέστι, Μάλι μαδ, Βρλέτι…
Ο πόλεμος συνεχίστηκε μερόνυχτα με τους Μαργαριτιώτες και τους Μορφατίτες – Σπαθαριώτες, που τους βοηθούσαν Σενιτσιώτες και Φαναρίσιοι μαζί με τις ομάδες Μπαλούμη και Τσουκνίδα. …
Οι Ιταλοί έστειλαν σύνδεσμο να σταματήσουν τη μάχη, οι κάτοικοι θεώρησαν πώς ήταν παγίδα των Τσάμηδων και συνέχισαν τον πόλεμο. ΄Υστερα από 5 μέρες μπήκαν στο χωριό Ιταλοί στρατιώτες, έμειναν μια μέρα. Οι χωρικοί με τους αντάρτες έφυγαν. …
Μετά το φόνο του Γιασίν Σαντήκ, στο Μαργαρίτι αναδείχνονταν στην ηγεσία των Τσάμηδων ο Αβδουλά Κασήμ, ο Αβδούλ Κούπης ( ο πιο φανατικός ), ο Βεϋσέλ Σεχρής, Ιμπραήμ Μουλάς και ο Αχμέτ Μπράχος ».
– Νέα του Μαργαριτιού, αριθμ. Φύλλου 32-33, Οκτώβρης – Νοέμβρης 1984. Του Γεωργίου Κωνσταντίνου Κωστάρα, κατοίκου Μόρφι.
« … Αρχηγός τους (σ.σ. των Μουσουλμάνων Τσάμηδων περιοχής Μαργαριτιού) ήταν ο Γιασίν Σαντήκ. Ο Γιασίν Σαντήκ ήταν γνωστός για τα τουρκικά σωβινιστικά του αισθήματα. Οι Τούρκοι αυτοί προσεταιρίστηκαν τις δυνάμεις κατοχής 1941-1944 (Ιταλούς – Γερμανούς) και έκαναν μεγάλο κακό στην περιοχή του τσάμικου και του Φαναριού ».
– Τούλα Στεφανίδου – Μαλακάτα : « Μαργαρίτι », Αθήνα 1989, σελ.93, 94, 95, 96, 97,
« 28η Οκτωβρίου 1940
Δεν θα αρχίσω με ύμνους και δοξολογίες για την ημέρα που τόσα πολλά της ανήκουν και που τόσα πολλά έχουν ειπωθεί και θα λέγονται πάντα. Στους Μαργαριτιώτες θα αναφερθώ. Πώς δέχτηκαν την κήρυξη του πολέμου, από μνήμες και βιώματα που άρχισαν να ξεθωριάζουν και να σβήνουν . Τα μαύρα σύννεφα που σκέπαζαν τον ελληνικό ουρανό, στη Θεσπρωτία ήσαν πολύ πιο πυκνά. ΄Ηταν τόσο θερμό εκείνο το καλοκαίρι !
Με ατομικές προσκλήσεις καλούσαν τους δασκάλους στο στρατό ! ΄Ηταν οι έφεδροι αξιωματικοί του Αλβανικού μετώπου. Πολλά σχολεία μένανε κλειστά, αν κι είχε μπει για καλά ο Οκτώβρης. Με δασκάλες συμπληρώνανε όσο μπορούσαν τα κενά.
Από το ραδιόφωνο είχαν ακούσει για το βούλιαγμα της « ΄Ελλης ». Κοντά στα σύνορα είχε δολοφονηθεί ο Νταούτ Χότζας. Οι σχέσεις Χριστιανών – Μουσουλμάνων που ως τότε ήσαν ζηλευτές, άρχισαν να κλονίζονται. Μέρες πονηρές πλησιάζανε. Το ’βλπεπες στα μάτια που δεν κοίταζαν, ντρέτα, ίσια, αλλά λοξοκοίταζαν . Και η φωνή έγινε ψίθυρος. Σα σουρούπωνε, έβλεπες στο μισοσκόταδο να κουβεντιάζουν σιγανά και βιαστικά . Η ιταλική προπαγάνδα είχε για καλά περάσει στους Αλβανοτσάμηδες κι ευσεβείς πόθοι αναζωπυρώθηκαν.
Τα τσιφλίκια ήταν μια λέξη που ηλέκτριζε. Λίγα μαθήματα για πρώτες βοήθειες, για παθητική αεράμυνα και συσκότιση που παρακολουθούσαν, δεν πιστεύανε πώς θα χρειαζόταν. Πολύ σύντομα διαψευσθήκανε.
Τη Δευτέρα 28 Οκτωβρίου η νεαρή δασκάλα που αναπλήρωνε τον επιστρατευμένο δάσκαλο στο γειτονικό χωριό άκουσε από τους μικρούς μαθητές της να φωνάζουν στην αυλή του σχολείου για αεροπλάνα που πετούσαν πολύ ψηλά κείνη την ώρα.
΄Ηταν γλυκό πρωινό, ομορφιά και γαλήνη παντού. Ο ήλιος έπεφτε πάνω στα αεροπλάνα που γυάλιζαν άσπρα και μοιάζανε με μεγάλα ολόασπρα περιστέρια. Πού να φανταστούν τι φωτιά θα ξέρναγαν, τι καταστροφή και όλεθρο κουβαλούσαν. Το απόγευμα από χωριό σε χωριό και από στόμα σε στόμα, τηλέφωνο δεν υπήρχε, μάθανε πως κηρύχτηκε πόλεμος. Απλά αυτές τις δυο λέξεις χωρίς άλλη λεπτομέρεια.
Οι χωριανοί καθισμένοι, σε ένα πεζούλι να ξεκουραστούν, στρίβανε το τσιγάρο τους και σιγοκουβεντιάζανε σκεπτικοί. Το’ χαν δει στην πλάτη του αρνιού που είχαν σφάξει τ’ Αη Δημήτρη που γιόρταζε πριν δυο μέρες. …
Αρβανίτικα κουβέντιαζαν συνήθως, κι ας ήταν χριστιανικό το χωριό. Ευτυχώς η δασκάλα μπορούσε και τους παρακολουθούσε. ΄Ηταν άλλες όμως που δεν είχαν βγει ποτέ από τις πόλεις, ακόμη και από την πρωτεύουσα τύχαινε να είναι, και τις διορίζανε σε τουρκοχώρια με λίγα σπίτια, χωρίς δρόμους, φως και τρόφιμα, χωρίς να ξέρουν τη γλώσσα και πολύ δεινοπαθούσαν. Η μέρα στο σχολείο με τα παιδιά περνούσε, τα βράδια ήταν πολύ δύσκολα. Στενοχώρια και δάκρυα πικρά. Κι όμως στάθηκαν και κράτησαν ψηλά το εθνικό φρόνημα κείνες τις δύσκολες μέρες, παρόλα που ήταν οι περισσότερες νέα, πολύ νέα και άπειρα κορίτσια.
Πέρασαν οι τρεις πρώτες μέρες, οι φήμες οργιάζαν. Ο καιρός άρχισε να χαλνάει. Το βράδυ ξέσπασε καταιγίδα. Το σχολείο ήταν ένα ετοιμόρροπο σπιτάκι με δύο δωμάτια όλο κι όλο. Το ένα για αίθουσα διδασκαλίας και το άλλο για κατοικία του δασκάλου. Το θρανίο που έβαζε για να κλείνει η χωρίς κλειδωνιά πόρτα, το μετακινούσε ο αέρας καθώς φύσαγε δυνατά κι έκανε θόρύβο και ξυπνούσε τρομαγμένη.
Στα σπασμένα τζάμια του διπλανού δωματίου τα κλωνάρια από τις ελιές που ήταν δίπλα χτυπούσαν με δύναμη και μπαίνανε μέσα. Και καθώς ήταν πολύ κοντά το νεκροταφείο, νόμιζε πως βγαίνανε οι πεθαμένοι και φαντάσματα γέμιζε το δωμάτιο.
Σε λίγο πυροβολισμοί άρχισαν ν’ ακούγονται. Για μια στιγμή σκέφτηκε πως μπορεί να έσπασε η γραμμή του μετώπου και να πυροβολούν Ιταλοί.
Η καταιγίδα μαίνεται. Θέλει να δει τι ώρα είναι, αλλά ο αέρας μέσα στο δωμάτιο είναι τόσος που σβήνει το σπίρτο και δεν μπορεί να ανάψει τη λάμπα. Η βροχή τρυπάει τη σκεπή και φθάνει στο δωμάτιο. Στάζει σε λίγο και πάνω από το κρεβάτι της ψηλαφητά παίρνει την ομπρέλα . Την ανοίγει και κάθεται στο κρεβάτι, κρατώντας την γερά. Βήματα ακούγονται και φωνές. Δεν μπορεί τίποτα να ξεχωρίσει. ΄Εχει αγωνία, οι ώρες, τα λεπτά φαίνονται ατέλειωτα. Πότε θα ξημερώσει; Τα βήματα ακούγονται πιο σιμά τώρα. Το παράθυρο προς το δρόμο χαμηλό, νομίζει πως βλέπει ένα χέρι που προσπαθεί να ανοίξει.
Με ένα πήδημα μπορούν να μπουν μέσα. Από το φόβο της δεν ανασαίνει, γιατί φοβάται, μήπως ακούσουν την αναπνοή της. Το στόμα στεγνό, νομίζει πως η φωνή της έχει χαθεί. ΄Ετσι ακίνητη κάθισε ώσπου έφεξε. Κι έμαθε πως πυροβολούσαν τα παιδιά του χωριού που πηγαίνανε να καταταγούν στο στρατό. …
Είναι οι πρώτες μέρες του Νοέμβρη. Οι μάχες μαίνονται στο μέτωπο του Καλαμά. Οι βομβαρδισμοί και το κανονίδι ακούγονται ως το Μαργαρίτι. Τα τζάμια τρίζουν. Οι άνθρωποι σκεφτικοί κι αποφασισμένοι για όλα. Μαθαίνουν θετικά πως έσπασε η γραμμή και διατάχτηκαν να αδειάσουν το χωριό. Θα γίνει ζώνη επιχειρήσεων.
Οι Χριστιανοί μαζεμένοι σε ορισμένα σπίτια σκέπτονται τι είναι το καλύτερο που πρέπει να κάνουν. Να φύγουν; να μείνουν;
Ορισμένοι από τους Τούρκους δεν κρύβουν τη χαρά τους. Πώς θα τους φερθούν, αν μείνουν; κι αποφασίζουν να φύγουν τα γυναικόπαιδα και να μείνουν οι γέροι. Οι μάχιμοι βρίσκονται στο μέτωπο. Μάχονται υπέρ βωμών και εστιών.
Πάρτε μαζί σας χρυσαφικά, χρήματα, τίτλους από σπίτια και χωράφια, συμβουλεύουν οι γεροντότεροι. Η ταραχή και η σύγχ7ση είναι τόση που κανα – δυο ξεχάσανε να πάρουν μαζί τους το σακουλάκι με τα χρυσαφικά. Φυσικά, όταν γύρισαν δεν τα βρήκαν. Ρίχνουν ένα τελευταίο βλέμμα στο σπιτικό τους. Σε εικόνες αγίων, φωτογραφίες, βιβλία, μικροαντικείμενα, όλα προσφιλή κι αγαπημένα. Δάκρυα που προσπαθούν να κρύψουν γι’ αυτά που αφήνουν για το άγνωστο που τους περιμένει για την προσφυγιά τους. Πού πάνε, πού θα μείνουν, τι θ’ απογίνουν; Ζώα δεν υπάρχουν για να μπορέσουν να μεταφέρουν και ορισμένα πράγματα. Ούτε για έγκυες, μικρά παιδιά, αρρώστους. Οι πιο ψύχραιμοι φωνάζουν να μην αργοπορούν, να ξεκινήσουν όσο γίνεται γρηγορότερα.
Είναι 7 του Νοέμβρη. ΄Εχει βρέξει κι ο δρόμος γεμάτος λάσπες και νερά. Είναι βράδυ, νύχτα πίσσα, υγρασία πολλή κι αέρας. Πώς να περπατήσουν στα σκοτεινά; Φακούς δεν έχουν. Κάποιος λέει πως δεν είναι και σωστό, γιατί θα δίνουν στόχο. Παίρνει μια λάμπα πετρελαίου. Δεν έχουν πάει ούτε ως το Μπάγιο και φάνηκε άχρηστη. Ο αέρας δεν την αφήνει αναμμένη και πρέπει πολύ να την προσέχει να μην πέσει και σπάσει το γυαλί της. Σε λίγο αρχίζει να την αισθάνεται και πολύ βαριά. Με δυσκολία σέρνουν τα πόδια τους, πώς να κρατούν και πράγματα στα χέρια; Προχωρούν μέσα στο σκοτάδι χωρίς να μιλάνε, γιατί έχουν το φόβο μήπως τους γυρίσουν πίσω, δεν τους αφήσουν να φύγουν. ΄Οσο απομακρύνονται, ησυχάζουν. Τους έχουν ξεφύγει. Αρχίζει να χαράζει. Μια φάλαγγα από γυναικόπαιδα, χωρικούς με τα ζωντανά τους, στρατιώτες με μουλάρια φορτωμένα.
Βουβή φάλαγγα, ούτε κλάμα μικρού παιδιού δεν ακούγονταν από την πολύ κούραση. Σαν πέρναγαν αεροπλάνα, τότε όλοι πέφτανε χάμω. Σε μια τούφα από πουρνάρια τρυπώνει τη λάμπα της όσο γίνεται καλύτερα, να την βρει όταν επιστρέψουν » …
– Βασίλη Κραψίτη :
α. « Ιστορική αλήθεια για τους Μουσουλμάνους Τσάμηδες », Αθήνα 1992 :
Σελ. 93, υποσημείωση 18 :
« Γιασίν Σαντήκ. …
Στην έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου ηγήθηκε αλβανικού τάγματος που συνέπραξε με τα ιταλικά στρατεύματα, κατά δε την υποχώρηση (28.10.1940 κ. έ.) του Ελληνικού στρατού διέπραξε σωρείαν εγκλημάτων. …
Από της κυριαρχίας στη Θεσπρωτία των ιταλικών στρατευμάτων, κατέχοντας ηγετικές θέσεις, υπέπεσε στα εξής αδικήματα : τρομοκράτησε, λεηλάτησε, φυλάκισε, ατίμασε και δολοφόνησε χριστιανούς ΄Ελληνες, ιδιαίτερα της Επαρχίας Μαργαριτίου και των χωριών του Φαναρίου. … »
Σελ. 121-122 :
« … Σε εκδίκηση του φόνου του Γιασίν Σαντήκ, τα παιδιά του σκότωσαν, την ίδια μέρα (6.12.1942), μαζί με τον Αβδουλά Κασίμ μέσα στο Μαργαρίτι, τους σκηνίτες πωλητές καυσοξύλων …
Επίσης, για την ίδια αιτία, την ίδια μέρα (6.12.1942) οι : Σιαμπάν Τάρος, Μουσάς Χότζας και Γκιουζέλ από το Καρβου-νάρι, καθώς και οι : Χάμψο Ρετζέπ, Αβδουλά Κασήμ, Βεϊσέλ Σιερήφ, Μάλκο Ρώιμπας, από το Μαργαρίτι, και διάφοροι άλλοι μουσουλμάνοι επιτέθηκαν κατά των χειμερινών λειβαδιών του χωριού Σκάνδαλο της Παραμυθιάς, όπου σκότωσαν τους : Νικ. Χρ. Κάκκον, Χρ. Κ. Κάκκον, Λεωνίδα Χ. Χατζάρα, Βασιλ. Χρηστάκη, Λάμπρο Χρηστάκη, Νικ. Ντίτσιο, Θεοδ. Πιτούλη, Χρ. Δ. Χατζάρα και άλλους κτηνοτρόφους ».
β. (του ιδίου) : « Η ιστορία του Μαργαριτιού », Αθήνα 1992, σελ. 101 :
« … Το Αλβανικό τάγμα της υπό τον στρατηγό Ριβόλτα, Μεραρχίας Ιππικού του Θεσπρωτικού τομέα, πλαισιώνονταν από αρκετούς φυγάδες μουσουλμάνους Τσάμηδες της Θεσπρω-τίας, ένας δε από τους κύριους αρχηγούς του ήταν και ο Γιασίν Σαντήκ από το Μαργαρίτι. Στην από 29.10.1940, βάσει σχεδίου σύμπτυξη του ελληνικού στρατού, τα Αλβανικά τάγματα τα οποία κατά τ’ ανωτέρω ακολουθούσαν και μουσουλμάνοι Τσάμηδες που προήλασαν με τα Ιταλικά στρατεύματα, λεηλάτησαν τα εγκαταλειμμένα σπίτια των Ελλήνων χριστιανών και πυρπόλησαν την Ηγουμενίτσα, όπου και εξετέλεσαν δύο προκρίτους. Την 8.11.1940 κυρίεψαν το Μαργαρίτι, το οποίο είχε εγκαταλειφθεί από το σύνολο σχεδόν του χριστιανικού του πληθυσμού και αμέσως προωθήθηκε σ’ αυτό τμήμα ιππικού με πυροβόλα … »
– Χρήστου Α. Δημητριάδη : « Απελευθερωτικοί αγώνες Θεσπρωτών »,
Ήπειρος 1999, σελ. 99 :
« Ο ήρωας Βασίλειος Μπαλούμης
Ο Βασίλειος Μπαλούμης γεννήθηκε στους Σπαθαραίους της επαρχίας Μαργαριτίου Ν. Θεσπρωτίας το 1910, από αγρότες γονείς, που με ευλάβεια τηρούσαν τις ελληνοχριστιανικές παραδόσεις. Άνθρωπος της υπαίθρου, του βουνού και του κάμπου, γεωργοκτηνοτρόφος, άσκησε δε ένα διάστημα της ζωής του και τις υπηρεσίες του αγροφύλακα. Γνώριζε ανάγνωση και γραφή της ελληνικής γλώσσας, την τοπική ιστορία και πληρέστερα την ιστορία του ηρωικού Σουλίου. Υπήρξε ολιγομίλητος, συνετός, λιτός και αποφασιστικός με ακλόνητες, βασικές αρχές, την αγάπη στον ανθρωπισμό και την πατρίδα. Γνώριζε την αλβανική γλώσσα, όπως όλοι οι κάτοικοι των καμποχωρίων του Ν. Θεσπρωτίας, γιατί υπήρξε χρήσιμη για καλύτερες συναλ-λαγές, για πληρέστερη προσέγγιση και εξοικείωση, αλλά και ως ασφαλέστερο μέσο κατανόησης της νοοτροπίας των Τουρκαλ-βανών και προφύλαξης εκ των σκοτεινών επιβουλών ».
– Μιχαήλ Γ. Τρίτου, Επίκουρου Καθηγητού Α.Π.Θ. : « ΤΣΑΜΗΔΕΣ », Θεσσαλονίκη 2003, Εκδοτικός Οίκος Κυρομάνος :
Σελ. 16 «… Την 7-11-1940 λεηλάτησαν την Πλαταριά και το Μούρτο. Το πρωί της 8-11-1940 κυρίευσαν το Μαργαρίτι. Την 8 μ.μ. της ίδιας ημέρας αναγνωριστικό τμήμα των ανδρών Ιταλών εισήλθε στην πόλη της Παραμυθιάς, όπου οι μουσουλμάνοι της πόλεως με επικεφαλής τον Μουφτή του Χασάν Αβδουλά τους υποδέχθηκαν ως ελευθερωτές και σε κεντρικό τζαμί της αγοράς τέλεσαν δέηση υπέρ των ιταλικών δυνάμεων….
Σελ. 18 : « … Οι 18.000 περίπου Τσάμηδες εγκαταστάθηκαν αρχικά στη Βόρειο ΄Ηπειρο και στη συνέχεια στην πεδιάδα της Μουζακιάς στην Αλβανία. Ο βασικός λόγος φυγής τους ήταν ο φόβος να μην υποστούν τις συνέπειες από τη συνεργασία τους με τα φασιστικά και ενθνικοσοσιαλιστικά στρατεύματα. Για τη φυγή τους στην Αλβανία οι Γερμανοί διέθεσαν γερμανικά φορτηγά.
Σελ. 19 : « Σήμερα οι Τσάμηδες, οι οποίοι ανέρχονται σε 25.000 κατοίκους, στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι εγκατεστημένοι στις περιοχές των Αγίων Σαράντα, Δελβίνου, Αυλώνος, Βερατίου, Τιράνων και κυρίως στην Κονίσπολη. Αυτοί αποτελούν και την αιχμή της επιθετικής πολιτικής της Αλβανίας εναντίον της Ελλάδος »
Σελ. 20 : « Ιδιαίτερα εχθρική είναι η στάση των Τσάμηδων προς την Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας. Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά γεγονότα των τελευταίων ετών, όπως :
Την ημέρα της ενθρονίσεως του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Τιράνων και Πάσης Αλβανίας Αναστασίου, οι Τσάμηδες πρωτοστάτησαν σε επεισόδια και ανθελληνικές εκδηλώσεις, πλαισιώνοντας τον εθνικιστή Αλβανό βουλευτή uran Butka .
Την 6ην Ιανουαρίου 1993, κατά τη διάρκεια της τελετής του αγιασμού των υδάτων στο λιμάνι των Αγίων Σαράντα, επιχείρησαν να ρίξουν τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο στη θάλασσα. Στην ίδια πόλη τον Απρίλιο του 1997 έριξαν με πυροβολισμούς το σταυρό της στέγης του ιερού ναού του αγίου Χαραλάμπους
Το 1998 έκαψαν το ναό του Αγίου Γεωργίου στο χωριό Μετόχι. ΄Επίσης βεβήλωσαν το ναό της Αναστάσεως ως Εξαμιλίων, καταστρέφοντας τις εικόνες και αφοδεύοντες ομαδικά στο δάπεδο του ναού.
Παράλληλα πρωτοστατούν σε καταπατήσεις εκκλησιαστικών περιουσιών. Συγκεκριμένα, Τσάμηδες και Λιάπηδες από το Κούτσι Αυλώνος έκτισαν αυθαίρετα σπίτια σε ιδιοκτησία της Ιεράς Μονής Αγίου Γεωργίου Τσούκας Αγίων Σαράντα. Χωρίς την έγκριση της Εκκλησίας ιδιοποίησαν οικόπεδα της Ιεράς Μονής των Αγίων Σαράντα στην περιοχή Γκιάστα. …
Τα τελευταία χρόνια το « Τσάμικο » διατηρείται από την Αλβανία σε μια επικίνδυνη κινητικότητα. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής :
Την 27η Ιουνίου 2002, 100 μέλη της οργανώσες « Τσαμουριά »
συγκεντρώθηκαν στην πλατεία « Σκερντέρμπεη » των τιράνων και έκαναν πορεία προς την ελληνική κυβέρνηση.
Οι διαδηλωτές ζητούσαν από την ελληνική κυβέρνηση να επανεξεταστεί το θέμα των περιουσιών των Τσάμηδων στην Ελλάδα και να επιτραπεί η ελεύθερη είσοδος των Αλβανών τσάμικης καταγωγής
Η Πολτικο – Πατριωτική οργάνωση « Τσαμουριάς », σε συνεργασία με τη Γενική Διεύθυνση των Αρχείων του Κράτους, οργάνωσε στην αίθουσα της Ακαδημίας Επιστημών της Αλβανίας εκδήλωση με αφορμή την έκδοση του βιβλίου « Ντοκουμέντα για την Τσαμουριά 1912 – 1913 »
Το βιβλίο είναι γραμμένο από την ιστορικό Kaliopi Naska και στις 743 σελίδες του δημοσιεύονται πάνω από 400 « ντοκουμέντα » που βρίσκονται στα Αρχεία του Αλβανικού κράτους. Κατά τη διάρκεια της παρουσιάσεως του βιβλίου ο Διευθυντής των Αρχείων του Κράτους Shaban Sinani δήλωσε ότι το βιβλίο αυτό « αποτελεί την πιο σοβαρή προσπάθεια να αποδείξουμε με γνήσια ντοκουμέντα το ιστορικό του τσάμικου και τις μεγάλες προσπάθειες που έχουν γίνει σε διάφορες φάσεις της Ιστορίας, ώστε οι Τσάμηδες να αποκτήσουν τα δικαιώματά τους, τα οποία αγνοήθηκαν και αγνοούνται ακόμα και σήμερα »
– Γιώργου Μαργαρίτη : « Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες », Αθήνα 2005, σελ. 145, 146 :
« … Τον Απρίλιο του 1939 ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν και κατέλαβαν την Αλβανία, μετατρέποντάς τη σε ιταλική κτήση. …. Οι φασίστες παράγοντες των Τιράνων, και κυρίως ο περίφημος Τζιακομόνι, ουσιαστικοί διοικητές της Αλβανίας, υιοθέτησαν τις ιδέες του αλβανικού εθνικισμού περί της « Μεγάλης Αλβανίας » και τις χρησιμοποίησαν ως αιχμή του δόρατος των ιταλικών πιέσεων ενάντια στα γειτονικά βαλκανικά κράτη, την Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα. Το ζήτημα των Τσάμηδων απέκτησε, έτσι, νέες διαστάσεις.
Οι επαφές πολλών από τους Τσάμηδες με τη φασιστική Ιταλία χρονολογούνταν από τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Μερικές από τις σημαντικές οικογένειες της περιοχής, απογοητευμένες από τη μικρή και ανίσχυρη Αλβανία και την αδυναμία της να τους προσφέρει ουσιαστική προστασία, είχαν στραφεί στην πέρα από την Αδριατική δύναμη. …
Σελ. 149 . Η άφιξη στην Τσαμουριά, λίγο μετά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, των ιταλικών στρατευμάτων, συνοδευόμενων από μονάδες Αλβανών εθελοντών στις οποίες πλειοψηφούσαν οι Τσάμηδες, προκάλεσε νέες ανατροπές. Πολλοί πρόσφυγες ή φυγάδες από την περιοχή επέστρεψαν στον τόπο τους, διψώντας σε πολλές περιπτώσεις για αντεκδίκηση ή έστω διεκδικώντας τα όσα είχαν χάσει. Ο Θρίαμβός τους υπήρξε όμως βραχύβιος. Στα μέσα Νοεμβρίου του 1940 οι Ιταλοί υποχώρησαν και μαζί τους οι Τσάμηδες εθελοντές και όσοι είχαν εκτεθεί ιδιαίτερα στην υποδοχή των τελευταίων. Η δε επιστροφή των ελληνικών αρχών στην περιοχή κάθε άλλο παρά ήπια ήταν. Στρατιώτες και χωροφύλακες θεώρησαν ότι βρίσκονται σε εχθρικό έδαφος, απέναντι σε ανθρώπους που τους μαχαίρωσαν πισώπλατα στην αρχή του πολέμου. Η ιταλική προπαγάνδα, εξαίροντας τη συμμετοχή των Τσάμηδων στην εισβολή, συνηγορούσε σε αυτή την εντύπωση » .
(Του ιδίου) : « Αναφορές της Χωροφυλακής (Ιούλιος 1942)
Σελ. 187 :
Ελληνική Χωροφυλακή
Υποδιοίκησις Χωροφυλακής Μαργαριτίου
Αριθ.Πρωτ.16.13.Ια
Προς την Διοίκησιν Χωροφυλακής Θεσπρωτία
Γραφείον Δημ. Ασφάλειας
Εις Ηγουμενίτσαν
Πάργα, τη 24η Ιουλίου 1942
Περί λαβόντων χώραν γεγονότων εν τη περιφερεία της Υποδιοικήσεως
Λαμβάνω την τιμήν να αναφέρω κατόπιν προφορικής διαταγής του εκ Ανωτέρου Διοικητού ότι, κατά παρασχεθείσας μοι πληροφορίας την 1ην τρέχοντος μηνός απόσπασμα Ιταλών Στρατιωτών και Καραβινοφόρων, ακολουθούμενον υπό Αλβανών κατοίκων της περιφερείας Μαργαριτίου ενόπλων, μετέβη εις το χωρίον Σπαθαράτι της περιφερείας μου, έχον δε επικεφαλής Ανώτερον Αξιωματικόν του Στρατού και Αξιωματικόν των Καραβινοφόρων συνεπλάκη έξωθι του χωρίου τούτου μετά του διωκομένου Μπαλούμη και των μετ’ αυτού συνεργαζομένων …»
Σελ. 189 :
« Ελληνική Χωροφυλακή
Υποδιοίκησις Χωροφυλακής Μαργαριτίου
Αριθμ. Δ.Υ.
Προς την Ανωτέραν Δ/σιν Χωρ/κής Ηπείρου
Εις Ιωάννινα
Εν Πάργα τη 21η Ιουνίου 1942
« Περί της καταστάσεως εν τη περιφερεία μου »
Λαμβάνω την τιμήν, ν’ αναφέρω ότι αφ’ ης από δίμηνον περίπου εγκατεστάθη ενταύθα η Υποδιοίκησις Βασιλικών Καραβινοφόρων, απεξενώθημεν τελείως πάσης επαφής και υπηρεσιακής συνεργασίας εις σημείον ώστε να διερωτώμεθα, αν πρέπει να παραμένομεν πλέον ενταύθα. … Του εξέθεσα (σ.σ. του Διοικητή της Υποδιοίκησης των Καραβινοφόρων) τους εκ του Αλβανικού στοιχείου κινδύνους, τα ληπτέα, εν συνεργασία, μέτρα, πλην και επί τούτων ουδεμίαν έσχομεν απάντησιν. Απεναντίας από τας πρώτας ημέρας ήρχισε μία στενοτάτη συνεργασία μετά της Υποδιοικήσεως ταύτης και του Αλβανικού στοιχείου, καταδεικνύουσα ανενδοιάστως την τελείαν αποξένωσίν μας, πιστεύοντες δε εις τας ψευδείς πληροφορίας του Αλβανικού στοιχείου ενεργούσι κατά καταθλιπτικόν τρόπον εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου, άνευ σοβαρών αφορμών ή κατηγοριών.
Ούτω από της 10ης τρέχοντος μηνός οπλίσαντες περί τους δέκα (10) Αλβανούς εκ Μαργαριτίου μεταξύ των οποίων τον γνωστόν και αιμοβόρον κακοποιόν στοιχείον και φυγόδικον Γιασίν Σαντήκ Χασάν, φέροντες στολήν Ιταλού Αξιωματικού, περιοδεύουσι μετά δέκα (10) Ιταλών στρατιωτών την περιφέρειαν Φαναρίου, ο πληθυσμός του οποίου κατέφυγε εις τα δάση, εγκαταλείψας τα πάντα εις την τύχην των, ιδία εκ του φόβου του ανωτέρω Γιασίν και των συντρόφων του Αλβανών, αφήρεσαν περί τα εκατό (100) πρόβατα, μόσχους και αγελάδες, τα οποία μετέφερον ενταύθα, ίνα δια του τρόπου τούτου εξαναγκασθώσιν οι κάτοικοι και υποδείξωσι την συμμορίαν Μπαλούμη, διαπράττουσι δε διαφόρους βανδαλισμούς εκ παλαιού μίσους προς τους Έλληνας κατοίκους της περιφερείας ταύτης. Συγκεκριμένως εις το χωρίον Μεσοπόταμος συνέλαβον τον Χαράλαμπον Σούλην, κάτοικον Μαργαριτίου, τέως Πρόεδρον Μαργαριτίου, τον οποίον εκακοποίησαν εις τοιούτον βαθμόν, θραύσαντες τας πλευράς αυτού και αιμοπτύσαντα εκ προσωπικού μίσους του εν λόγω Γιασίν Σαντήκ. Ο αυτός ως άνω Οθωμανός περιέρχεται τα χωρία και εκβιάζει κατά συστηματικόν τρόπον τους κατοίκους να καταθέσωσιν εις βάρος των οργάνων της Χωροφυλακής και ιδία του Σταθμού Χωροφυλακής Κορώνης ότι υποθάλπτουσι την συμμορίαν Μπαλούμη και ότι συντρώγουσι και συνδιασκεδάζουσι μετά της συμμορίας ταύτης. Ηπείλησε προσωπικώς τον Σταθμάρχην Κορώνης υπενωματάρχην Βέττον Χριστόφορο, ως ο ίδιος θα σας αναφέρει προσωπικώς, έθεσε υπό κράτησιν επί μίαν περίπου ώραν εις το Σχολείον Κορωνόπουλου τους Χωρ/κας του Σ.Χ Κορώνης, Ζαχαρία Περικλήν και Δήμον Κοσμάν, φωνάζων εις αυτούς δημοσία : « δεν θα είσθε πλέον όργανα του Ελληνικού Κράτους, διότι εδώ δεν πρόκειται να ξαναγίνει Ελληνικό… ».
Σελ. 193 :
Η δολοφονία του Γιασίν Σαντίκ και η αποτυχία των τελευταίων επίσημων προσπαθειών συνδιαλλαγής μεταξύ των κοινοτήτων της Θεσπρωτίας
« Ελληνική Πολιτεία
Νομαρχία Θεσπρωτίας
Αριθ. Πρωτ. Ε.Π.17
Προς την Γενικήν Δ/σιν Ηπείρου
Ιωάννινα
Εν Ηγουμενίτση τη 14.12.1942
Λαμβάνω την τιμήν να θέσω υπ’ όψιν Υμών τα εξής :
… Ει και όμως δεν υιοθετήθησαν κατά ταύτα αι προτάσεις μου, διέγνων ότι η κατάστασις εβελτιώθη και εκ του γεγονότος ότι εσταμάτησαν αι δολοφονίαι Χριστιανών και εκ του ότι οι Μωαμεθανοί ήρξαντο προσερχόμενοι εις εμέ προς επίλυσιν των μετά των Χριστιανών διαφορών των.
Δυστυχώς την 6ην τρέχοντος μηνός εδολοφονήθη εν τη περιφερεία Πάργης ο εκ των σοβαροτέρων Μωαμεθανών παραγόντων Γιασίν Σαντίκ, αύτη δε η πράξις των αγνώστων εγληματιών επέπρωτο να τορπιλίσει ολόκληρον το οικοδόμημα της επιδιωκομένης μεταξύ Χριστιανών και Μωαμεθανών συνδιαλλαγής …
Τη νύχτα της 9ης προς την 10ην τρέχοντος υπέρ τους τριακουσίους οπλισμένοι Μωαμεθανοί εξεκίνησαν εκ Μαργαριτίου με σκοπόν να επιτεθώσι κατά του χωρίου Σπαθαραίοι και των εν Φαναρίω σκηνιτών.
Κατέστη δε γνωστόν τούτο εκ του γεγονότος, ότι ο αρχηγός μνησθέντων Μωαμεθανών Λούτης Ρώιμπας , πεθερός της κόρης του Γιασίν Σαντίκ, εκάλεσε τον εκ Μορφατίου Δημήτριον Τζήμαν και, δηλώσας αυτώ ότι βαδίζουν κατά του χωρίου Σπαθαραίοι και των σκηνιτών Φαναρίου, τω εζήτησε δια λογαρισμόν του Μορφατίου « Μπέσα για Μπέσα », ήτοι αμοιβαία ουδετερότητα και εμπιστοσύνη κατά τα γεγονότα τα οποία επρόκειτο να επακολουθήσουν.
Επικολούθησαν συμπλοκαί, αλλά περί τούτων δεν υπάρχουν συγκεκριμέναι πληροφορίαι…
Κοινοποιείται Ο Νομάρχης
Α.Δ.Χ. Ιωάννινα
Κ. Κοντογιάννης »»
– Βασιλείου Π. Παυλίδου : « Οι Αλβανοτσάμηδες της περιοχής Παραμυθιάς και η Κατοχή », Αθήνα 2009, σελ. 40 – 41 :
« Ο φόνος του Γιασίν Σαντήκ
Οι εκ Μαργαριτίου αλβανοί αδελφοί Γκινικαίοι τα τέλη του έτους 1941 μετέβησαν εις το χωρίον Σπαθαράτιον και απήγαγον 48 γίδια του χωρικού Βασιλείου Μπαλούμη, εκ των 100 που είχεν, όσα δηλαδή έκριναν κατάλληλα για σφάξιμο. Οι Γκινικαίοι ήταν χασάπηδες και τώρα βρήκαν την ευκαιρία να γεμίσουν το μαγαζί τους ανέξοδα. Ο Μπαλούμης πληροφορηθείς από τον ποιμένα του τα διατρέξαντα, οπλισθείς… κατεδίωξε τους άρπαγες, τους κατέφθασε εις την θέση Καλοθήκη, εις το ήμισυ της προς Μαργαρίτι αποστάσεως, συνεπλάκη μετ’ αυτών και εφόνευσε έναν των Γκινικαίων…
Εν τω μεταξύ ο γνωστός μας Γιασίν Σαντήκ, ο δυναμικός ηγέτης του Μαργαριτίου, σατραπικώς διοικών την περιοχήν του, μοιράζει κατά το δοκούν λιβάδια, φυλακίζει και βασανίζει κατά βούλησιν ΄Ελληνας, καταργεί το ενοικιοστάσιον βοσκών, τας πάσης φύσεως αγοράς και τα συμβόλαια.
… Επιστρέφων δε από λεηλατικήν επιχείρησιν που του είχε αποφέρει ως κέρδος 700 γιδοπρόβατα, φονεύεται παρά το χωρίον Σπαθαράτιον από τον Μπαλούμην, είτε, ως άλλοι ισχυρίζονται, τον μετά του Μπαλούμη συμπράττοντα βλάχον ονόματι Μάμα
Οι οπαδοί του Γιασίν Σαντήκ μαινόμενοι εκστρατεύουν κατά του Σπαθαρατιού, του Μορφατίου και των παρά ταύτα βλάχικων κονακίων. Γίνονται συμπλοκαί και εις την κυριωτέραν τούτων, εις την θέσιν Σαμπάνλια, εις τα όρια των κοινοτήτων Καρβουναρίου και Σπαθαρατίου, ο εκ του χωρίου Κυρά – Παναγιά Παραμυθιάς ΄Ελλην Αντώνιος Παππάς, τραυματίζεται εις τον πόδα και από τότε απέμεινε χωλός. Μαχόμενος δε παρά το τραύμα του γενναίως, φονεύει ίδια χειρί τον τευλευταίον επιζώντα εκ των Γκινικαίων Σιαμπάν Γκινίκαν. Κατά τη μάχην ταύτην έπεσεν γενναίως ο Σπύρος Μπαλούμης ».
Τη φωτογραφία μου την έστειλε, μέσω του φωτογράφου της Παραμυθιάς Κ. Ζιάγκου, ο συνταξιούχος Σπαθαριώτης δάσκαλος Γεώργιος Μπαλούμης.
– ΄Ολγας Σακαρέλη – Χαντζάρα « Ματωμένα Δειλινά », Ιωάννινα 2013 :
Σελ. 58 (σ.σ. αφηγείται ο Νίκος Μάμος) «… ΄Ενας από αυτούς ξάδερφε Δημήτρη ήταν και ο Γιασίν αγάς « ο φίλος μου ο αγαπητός », που πριν από τρία χρόνια με παρακαλούσε για να του πάρω τα κτήματα, τώρα πια ήταν σίγουρος ότι είναι δικά του, αφού έβαλε φωτιά στο γραφείο και έκαψε τα συμβόλαια ! ΄Εγινε μεγάλος και τρανός, αυτός περιφερειάρχης της Πάργας και Μαργαριτιού και ο Μαζάρ Ντίνο, της Παραμυθιάς και του Φαναριού ! Αυτοί οι δύο έκοβαν και έραβαν στη ματωμένη γη της Αηδοναίας, στη δόλια μυθική και Ομηρική Θεσπρωτία. ΄Εβγαλαν ανακοίνωση που τοιχοκόλλησαν σε κάθε γωνιά των χωριών και των πόλεων, εις την οποίαν έλεγαν : Όσα κτήματα έχουν αγοράσει οι τσελεγκάδες κτηνοτρόφοι ΄Ελληνες, από τους αγάδες, οι οποίοι έφυγαν από την Ελλάδα για την Αλβανία ή την Κωνσταντινούπολη, να περιέλθουν αυτομάτως εις τους πρώην ιδιοκτήτες αγάδες και επί πλέον να πληρώσουν και τα ενοίκια, όσων χρόνων, τα κατείχαν. Επίσης στα κοπάδια τους, τους επέβαλαν φόρο να πληρώσουν κατά κεφαλήν προβάτων 10% όλων των χρόνων…
σελ. 78. ( σ.σ. η δολοφονία του Γιασίν Σαντήκ ) « … – Ε… ε… ε… Γιασίν αγά, μάθε μια για πάντα « η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει » ! και το βόλι αυτομάτως έφθασε στην καρδιά του αγά, ενώ εκείνος ο δυνατός και ο ανίκητος, ο πάντα γενναίος και εκδικητικός έβγαλε το περίστροφο από το ζωνάρι του, έτεινε το χέρι του να ρίξει, να τον χτυπήσει, μα δεν πρόλαβε, έγειρε σιγά πάνω στο περήφανο σελωμένο άλογό του και ύστερα σωριάστηκε κάτω … »
Μάριος Αναστασίου Μπίκας
More Stories
Αφιέρωμα: Ο Βασίλης Μπαλούμης και ο Γιασίν Σαντήκ
Αφιέρωμα: Ο Βασίλης Μπαλούμης
Αφιέρωμα: Το Πόποβο