Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα
Ο εξισλαμισμός των Χριστιανών
Ο εξισλαμισμός των Χριστιανών[1] (Ορθοδόξων και Καθολικών) σέ όλη την Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν βίαιος, ομαδικός, οικογενειακός, ατομικός, ακούσιος, εκούσιος, ή εκ γάμου. Οι Χριστιανοί ασπάζονταν τον Ισλαμισμό από την ανάγκη να σώσουν την περιουσία τους, να απαλλαγούν από τους βαρείς φόρους, να αποφύγουν τις ατιμώσεις, τις διώξεις, τις φυλακίσεις, τις εξορίες, να διασώσουν τα παιδιά τους από το παιδομάζωμα, αλλά και από την επιδίωξη να ανέλθουν στα ανώτερα αξιώματα. Αν και ο βίαιος εξισλαμισμός απαγορευόταν από τον ιερό νόμο των Τούρκων, εντούτοις, όχι σπάνια έκαναν κατάχρηση αυτού. Κατά τον εκούσιο εξισλαμισμό, όταν λάβαινε χώρα σε καιρό ειρήνης, γινόταν ειδική τελετή στην οποία ο εξωμότης παρουσία δύο μαρτύρων Χριστιανών και δύο Μουσουλμάνων απαρνιούνταν δημόσια το Χριστιανισμό, αποδέχονταν τον Ισλαμισμό, άλλαζε το βαφτιστικό του όνομα με ισλαμικό, ενώ το επώνυμό του το κρατούσε, του έκαναν δημοσίως περιτομή και του πρόσφεραν διάφορα δώρα. Σύμφωνα με το Κοράνι, ο Μουσουλμάνος επιτρεπόταν να νυμφευτεί γυναίκα από τις θρησκείες που αναφέρονται στη Βίβλο, με την προϋπόθεση η γυναίκα να ασπαστεί τον Ισλαμισμό. Τα παιδιά που θα γεννιόνταν ήταν Μουσουλμάνοι και διαπαιδαγωγούνταν με τις αρχές του Ισλάμ. Το αντίθετο, δηλαδή Μουσουλμανίδα απαγορευόταν να παντρευτεί άντρα από θρησκείες που αναφέρονται στη Βίβλο. Στην Κρήτη αναφέρονται περιπτώσεις που Ελληνίδες, ενώ παντρεύτηκαν Μουσουλμάνους, δεν ασπάστηκαν τη θρησκεία των συζύγων τους, σύμφωνα με τον ιερό νόμο, ούτε και άλλαξαν τα ονόματά τους. Κατά τον ομαδικό εκούσιο εξισλαμισμό ο Πασάς έστελνε έναν Χότζα στο χωριό που επρόκειτο να εξισλαμιστεί, το περικύκλωνε συμβολικά με μια κερένια κορδέλα, γονάτιζε στην είσοδό του, αναπέμποντας δέηση προς τον Αλλάχ, και, ανοίγοντας τα χέρια του, εξισλάμιζε όλους τους κατοίκους του, άντρες, γυναίκες και παιδιά .
Πολλοί όμως εξωμότες υποκρίνονταν τους Μουσουλμάνους και παρέμειναν εν κρυπτώ Χριστιανοί. Ήταν οι λεγόμενοι Κρυπτοχριστιανοί. Αυτοί διατηρούσαν τα χριστιανικά ήθη και έθιμα. Γιόρταζαν τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και τις άλλες μεγάλες χριστιανικές γιορτές, είχαν στο σπίτι τους το εικόνισμα με το καντήλι και βάφτιζαν τα παιδιά τους με χριστιανικά ονόματα. Αρκετοί όμως από αυτούς πολύ γρήγορα εγκατέλειψαν το κρυφό της χριστιανικής τους λατρείας και φανερά λάτρευαν το Ισλάμ.
Οι ομαδικοί εξισλαμισμοί είχαν για τους Τούρκους και αρνητικά απoτελέσματα, καθότι στερούνταν από τους αλλόθρησκους μεγάλα ποσά που προέρχονταν από την είσπραξη φόρων. Για το λόγο αυτόν ο Σουλτάνος Μεχμέτ Β΄. το 1474 απέστειλε Ιραδές (διάταγμα), σύμφωνα με την οποία, έπρεπε για τον εξισλαμισμό των αλλοθρήσκων να εφαρμόζεται κατά γράμμα ο ισλαμικός νόμος. Σ’ αντίθετη περίπτωση, οι παραβάτες θα τιμωρούνται με θάνατο.
Σε χωριά της Λιαπουριάς (Νοτιοδυτικά της Αλβανίας) αναφέρεται ότι η οικοκυρά μαγείρευε στο ίδιο ταψί κατά το ήμισυ αυτού πίττα με χοιρινό κρέας και κατά το άλλο ήμισυ με πρόβιο ή τραγίσιο, ώστε το πρώτο να τρώει o χριστιανός άνδρας , το δε δεύτερο η Μουσουλμάνα γυναίκα :
– Π. Αραβαντινού : « Χρονογραφία της Ηπείρου», 1856, Τ. Α, σελ. 246, σημ. 1 :
« … Περί δε των εν τη Ηπείρω μικτών γάμων διακηρύττεται και πιστεύεται ως αληθές, ότι εν τοις χωρίοις της Λιαμουριάς[2], εις εν–
Επί σουλτάνου Μεχμέτ ΙV, το 1672 οι προύχοντες των Πομακικών χωριών ομαδικά μαζί με τους ιερείς τους, μετά από πολλές διώξεις και καταπιέσεις, εγκατέλειψαν το Χριστιανισμό και ασπάστηκαν το Ισλάμ.
(1) Φωτογραφία : Βιένη, Εθνική βιβλιοθήκη
και το αυτό τεψίον (σ.σ.ταψί), οψεποιείτο πίττα το ήμισυ παρεσκευασμένη εκ χοιρίνου κρέατος, και το έτερον ήμισυ εκ τράγου ή εκ προβάτου, ίνα εκ του μεν ισθίη ο ανήρ, εάν ήτο χριστιανός, εκ δε του ετέρου η γυνή, Οθωμανή την θρησκείαν ούσα… »
Η τελετή της αλλαξοπιστίας
Οι Τούρκοι έδιναν μεγάλη σημασία όταν ένας Χριστιανός εγκατέλειπε τη Χριστιανική του πίστη και μεταπηδούσε στον Ισλαμισμό. Πανηγυρικά και παρουσία πλήθους κόσμου (Χριστιανών και Μουσουλμάνων) τόν υποδέχονταν στη νέα του θρησκεία, ύστερα από ειδικό τελετουργικό :
Συνοπτικά το τελετουργικό του εξισλαμισμού
Α΄. Όταν ο εξωμότης ήταν άνδρας
– Σήκωνε το δάκτυλό του μπροστά σε πλήθος κόσμου και αναφωνούσε τις λέξεις : «La – illaha – illalah ». Οι λέξεις αυτές, που σημαίνουν ότι ο Μωάμεθ είναι ο αληθινός προφήτης, ήταν το κλειδί με το οποίο ο Μουσουλμάνος, όταν απεβίωνε, μπορούσε να ανοίξει την πόρτα του παραδείσου.
– Οδηγούνταν στον ανώτατο ιεροδικαστή, όπου εκεί, αφού επαναλάμβανε τις παραπάνω λέξεις και αρνιούνταν τη Χριστιανική του πίστη, τού φορούσαν καινούρια ρούχα και ο ιεροδικαστής τού έδενε στο κεφάλι κόκκινο καινούριο σαρίκι …
– Ο ιεροδικαστής διέταζε όλους τους ανθρώπους του χωριού, αφού φορέσουν τις πανοπλίες τους και όσοι είχαν ίππους να τους ιππεύσουν, να έλθουν στο χώρο της τελετής του εξισλαμισμού μαζί με τους ιερωμένους.
– Μετά την άφιξη όλων, αφού τόν ανέβαζαν πάνω σε άλογο και το πλήθος προχωρούσε μπροστά από αυτόν, ακολουθούσαν έφιπποι οι ιερωμένοι με σάλπιγγες, κύμβαλα και φλογέρες… Στη συνέχεια τον περιέφεραν σε όλους τους δρόμους του χωριού ή της πόλης.
– Οι άπιστοι κατά τη διαδρομή αυτή φώναζαν : « Ένας είναι ο Θεός και υπηρέτης του ο Μεσσίας, δούλη του η Μαρία (σ.σ. η Παναγία) και ο Μωάμεθ ο μεγαλύτερος προφήτης »
– Τον οδηγούσαν μέσα στο τζαμί, όπου, αφού τον περιέτεμναν, αν ήταν φτωχός, συγκέντρωναν με έρανο χρήματα και οι άρχοντες της περιοχής τον τιμούσαν με πλούσια δώρα και τον έκαναν πλούσιο…
Β΄. Όταν ο εξωμότης ήταν γυναίκα
– Οδηγούνταν στον ανώτατο ιεροδικαστή, όπου αναφωνούσε τις παραπάνω λέξεις, που έλεγε ο άνδρας, « La – illaha – illalah ».
– Ο ιεροδικαστής στη συνέχεια έπαιρνε τη ζώνη της εξωμότισσας, την έκοβε σε δύο κομμάτια, σχημάτιζε με αυτά το σχήμα του σταυρού και τη διέταζε να πατήσει πάνω του τρεις φορές και να αρνηθεί την χριστιανική της πίστη…
– Ιστορία του Ελληνικού Έθνους : Εκδοτική Αθηνών, τόμος Ι, σελ. 58 :
« Όταν ένας Χριστιανός θέλει να γίνει άπιστος « πρέπει εμπρός σε όλους τους ανθρώπους να υψώσει το δάκτυλο και να πει τις λέξεις : «La – illaha – illalah, ο Μωάμεθ είναι ο αληθινός προφήτης ». Και όταν πει αυτό, τον οδηγούν στον ανώτατο ιεροδικαστή. Πρέπει τότε να επαναλάβει τις παραπάνω λέξεις μπροστά του και να αρνηθεί τη χριστιανική πίστη. Και όταν το κάνει αυτό του φορούν καινούριο ένδυμα και ο ιεροδικαστής του δένει στο κεφάλι ένα καινούριο σαρίκι, για να φανεί πως είναι άπιστος, γιατί οι χριστιανοί φορούν στο κεφάλι γαλάζιο σαρίκι και οι Εβραίοι κίτρινο. Στη συνέχεια ο ιατροδικαστής ζητά από όλους τους ανθρώπους να φορέσουν τις πανοπλίες τους. Και όποιος έχει άλογο να ιππεύσει, το ιππεύει. Το ίδιο κάνουν όλοι οι ιερωμένοι που βρίσκονται στη γειτονιά. Και όταν έλθουν όλοι τον ανεβάζουν επάνω σε ένα άλογο και έπειτα το πλήθος πρέπει να προχωρεί πριν από αυτόν και οι ιερωμένοι πηγαίνουν από πίσω του με σάλπιγγες, κύμβαλα και φλογέρες και δύο ιερωμένοι ιππεύουν κοντά σ’ αυτόν. Κι έτσι τον περιφέρουν στην πόλη. Και οι άπιστοι φωνάζουν με δυνατή φωνή και δοξάζουν τον Μωάμεθ και οι δύο ιερωμένοι του λεν αυτές τις λέξεις : « Ένας είναι ο Θεός και υπηρέτης του ο Μεσσίας, δούλη του η Μαρία και ο Μωάμεθ ο μεγαλύτερός του προφήτης». Αφού τον περιφέρουν παντού στην πόλη από έναν δρόμο στον άλλο, κατόπιν τον οδηγούν μέσα στο τζαμί και τον περιτέμνουν. Αν είναι φτωχός συγκεντρώνουν με έρανο πολλά χρήματα και οι άρχοντες τον τιμούν ιδιαίτερα και τον κάνουν πλούσιο. Αυτό το κάνουν για να είναι πιο πρόθυμοι οι χριστιανοί να προσηλυτισθούν στη δική τους πίστη.
Αν πρόκειται για γυναίκα, πoυ επιθυμεί να αλλαξοπιστήσει, αυτή οδηγείται επίσης στον ανώτατο ιεροδικαστή και πρέπει να πει τις παραπάνω λέξεις. Ο ιεροδικαστής κατόπιν παίρνει τη ζώνη της, την κόβει στα δύο και σχηματίζει με τα κομμάτια ένα σταυρό. Η γυναίκα τότε πρέπει να πατήσει τον σταυρό τρεις φορείς, να αρνηθεί τη χριστιανική πίστη και να πει τις λέξεις που αναφέραμε παραπάνω…»
– Απόστολος Βακαλόπουλος :. « Ιστορία του Νέου Ελληνισμού », Τ. Β΄.:, σελ 53 :
«Η εκούσια προσέλευση ενός Χριστιανού στο Μουσουλμανισμό αποτελούσε μεγάλο γεγονός της θρησκευτικής ζωής των Μουσουλμάνων, αληθινή νίκη, και γιορταζόταν πανηγυρικά. Ο νέος Μουσουλμάνος επιβεβαίωνε τη νέα του πίστη καταπιέζοντας και τυραννώντας τους ομοεθνείς του. Ο τύπος του αρνησίθρησκου χαρακτηρίζεται επιγραμματικά από τον Βενετό βάιλο Matteo Zane : … « ήταν οι πιο αλαζονικοί και μοχθηροί άνθρωποι που μπορεί κανείς να φανταστεί, άνθρωποι που έχασαν μαζί με την αληθινή πίστη τους και κάθε ανθρωπιά » ».
Όταν μόνο ο πατέρας ασπάζονταν το Ισλάμ
Όταν σε μια οικογένεια ασπάζονταν τον Ισλαμισμό μόνο ο πατέρας, δημιουργούνταν πρόβλημα για την εθνικότητα των παιδιών της. Και τούτο, διότι αν τα παιδιά ήταν ηλικίας κάτω των δώδεκα χρόνων, τότε αυτόματα θεωρούνταν, όπως ο πατέρας, Ισλαμιστές. Αν όμως ήταν ηλικίας πάνω των δώδεκα χρόνων, έπρεπε με τη μητέρα τους να μεταβούν στον Καδή (δικαστή) και να λάβουν βεβαίωση ότι είναι Χριστιανοί. ΄Αν δεν μετέβαιναν, θεωρούνταν ότι αποδέχονταν το Ισλάμ.
– Απόστολος Βακαλόπουλος : (ό.α), σελ. 59-60 :
(…) « Η προσέλευση ενός πατέρα στον Ισλαμισμό δημιουργούσε ασφαλώς ένα μεγάλο πρόβλημα, μια αναταραχή μέσα στην οικογένεια με πολλές επιπτώσεις. Τραγική ήταν συχνά η τύχη των παιδιών των εξισλαμισμένων : αν ήταν κάτω των 12 χρόνων θεωρούνταν αυτονόητο ότι ακολουθούσαν την πράξη του πατέρα τους, αν ήταν όμως μεγαλύτερα, έπρεπε να πάγουν με τη μητέρα τους στον καδή, για να πάρουν μια βεβαίωση ότι είναι χριστιανοί και δεν θέλουν ν’ ακολουθήσουν το παράδειγμα του πατέρα, αλλιώς η σιωπή τους θα ερμηνευόταν ως αποδοχή του Ισλάμ και θα θεωρούνταν ως Τούρκοι. (…)
Κληρικοί που ασπάστηκαν τον Ισλαμισμό
Ανάμεσα στους Χριστιανούς, που ασπάστηκαν τον Ισλαμισμό ήταν και πολλοί κληρικοί όλων των βαθμών, ως και μοναχοί. Οι κληρικοί αυτοί, αφού πετούσαν το ράσο και το καλυμμαύκι, φορούσαν το τουρμπάνι. Περιττό δε να τονιστεί ότι κατά την εποχή αυτή υπήρξαν και πολλοί κληρικοί, οι οποίοι, όχι μόνο δεν αλλαξοπίστησαν, αλλά προτίμησαν, για τη χριστιανική τους πίστη, να υποβληθούν σε πολλά βασανιστήρια, και να υποστούν μάλιστα και μαρτυρικό θάνατο.
– Απόστολος Βακαλόπουλος : (ό.α), σελ. 59-60 :
… « Ανάμεσα στους εξωμότες παρατηρούμε συχνά κληρικούς, μοναχούς και ιερείς και αρχιερείς, που για προσωπικά κυρίως αίτια (προστριβές με τους ανωτέρους των κ. λ. ) πετούν το ράσο ή το καλυμμαύκι τους, για να φορέσουν το τουρμπάνι. Τα ονόματα των νεοφότιστων αυτών, Παπάζ Μουσταφά, Κεσίς Μουχαμέτ κ.λ., μαρτυρούν την προέλευσή τους από το ιερατείο. Όταν όμως μιλούμε για ατομικούς εξισλαμισμούς, ας μη φανταστεί κανείς ότι πρόκειται για σπάνιες περιπτώσεις μεμονωμένων ατόμων, αλλά για ένα συνεχές ρεύμα αποστασίας, που διαρκεί από τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας ως τους τελευταίους ακόμη χρόνους της »
Ο εξισλαμισμός στη Θεσπρωτία και Αλβανία
Μεγάλης έκτασης βίαιου εξισλαμισμού έλαβε χώρα στη Θεσπρωτία και στη νότια Αλβανία, κυρίως, μετά την αποτυχία της Επανάστασης του Μητροπολίτου Διονυσίου Φιλόσοφου (1611). Στίφη Τούρκων και Τουρκαλβανών στρατιωτών κατέστρεψαν χριστιανικά χωριά και κωμοπόλεις και, αφού φόνευσαν τον ανδρικό πληθυσμό τους, υποχρέωσαν τους υπολοίπους να ασπαστούν τον Ισλαμισμό. Μονές λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν. Μοναχοί, Ιερείς και αρχηγοί μεγάλων οικογενειών οδηγήθηκαν στο θάνατο δια της κρεμάλας ή του τυφεκισμού σε δημόσιους χώρους.
Ο εξισλαμισμός των Χριστιανών της Θεσπρωτίας και της Αλβανίας συνεχίστηκε και στους μετέπειτα χρόνους, με αποτέλεσμα να μειωθεί σημαντικά ο αριθμός τους και να αλλάξει η αναλογία του πληθυσμού. Οι ευαγγελικές όμως περιοδείες του Κοσμά του Αιτωλού στην Ήπείρο
και στην Αλβανία σταμάτησε την αλλαξοπιστία των Χριστιανών.
Ο ιερομάρτυρας του Προδρομιού
Στο Προδρόμι της Παραμυθιάς ο ιρέας Παπαγιάννης (επώνημα Παπαγιάννης – Οικονόμου – Φιλίππου[3]), επειδή εναντιώθηκε στον εξισλαμισμό όχι μόνο του χωριού του, αλλά και της ευρύτερης περιοχής, ψήθηκε ζωντανός από τον αγά Οσμάν Σιάνη στο φούρνο του αρχοντικού του, που βρισκόταν στο νότιο άκρο της Παραμυθιάς και συγκεκριμένα στην τοποθεσία Τσαρδάκια, όπου αργότερα είχαν τα σπίτια τους οι Μπελέοι.
Προφορική μαρτυρία
Ο Προδρομίτης Γκέλη Νικόλας (Γεωργίου) :
« Ο Οσμάν Σιάνης, αγγόνι του Μουσά Σιάνη, ήταν αγάς στο χωριό μας, εκτός από το Λαμποχώρι και τη Βέλλιανη που ήταν ο Αλή Αφούζης. ΄Ηταν ψηλός, χοντρός, μαύρος στο πρόσωπο και πολύ κακός. Είχε φτιάξει την κούλια στο χωριό, αν και έμενε μόνιμα στην Παραμυθιά. Όταν ερχόταν στο Προδρόμι με τα παλικάρια του, μάζευε όλους του χωριανούς και τους ζητούσε αρνιά, κατσίκια, σιτάρι και ό,τι άλλο ήθελε. Και, όταν δεν είχαν να του δώσουν, τούς έδερνε, τούς σκότωνε και μάλιστα μπροστά τους βίαζε και τις γυναίκες.
Μια μέρα κάλεσε στην Παραμυθιά τον Παπαγιάννη, τον πατέρα του Βασίλη Οικονόμου, δηλαδή τον παππού του Παπαγληγόρη και τον έριξε ζωντανό στον αναμμένο του φούρνο. Ο παπάς, επειδή ήταν πολύ θρήσκειος, είπε μια προσευχή και η φωτιά αμέσως έσβησε. ΄Υστερα ο αγάς, αφού τον έβγαλε από το φούρνο και τού έκοψε τη γλώσσα και τα πόδια, τον ξανάριξε στον αναμμένο φούρνο, όπου και μαρτύρησε »
Από το βιβλίο του Μάριου Α. Μπίκα : « Στ’ απόσκια του Κορύλα », Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 144 κ.145
Γραπτές μαρτυρίες για το μάρτυρα Παπαγιάννη :
– Σπύρος Μουσελίμης : « Ιστορικοί περίπατοι ανά τη Θεσπρωτία », Θεσσαλονίκη 1976, σελ. 36
« … Ο εγγονός του (σ.σ. του Μουσά Σιάνη) Οσμάν Σιάνης, προσκαλώντας στον οντά του τον παπα – Γιάννη από το Βοϊνίκο (σήμερα Προδόμι) φιλικά για να συζητήσουν δήθεν για τις υποθέσεις του χωριού, τον ρίχνει ζωντανό σε αναμμένο φούρνο και τον καίει, επειδή ο παπάς υποστήριζε τους ραγιάδες στ’ αδικέματα τ’ αγά και την είσπραξη του αγαλίτικου ».
Χρήστος Δ. Σιώζος, διδάκτωρ Ιατρικής – Παθολόγος / Ρευματολόγος : « Το Προδρόμι Θεσπρωτίας », Ιωάννινα 2000, σελ. 59 (υποσημείωση) :
« Τον παπά Γιάννη έψησε ο Οσμάν Σιάνης στο φούρνο, επειδή βοηθούσε κατατρεγμένους Χριστιανούς του χωριού μας. Η παράδοση αναφέρει ότι οι Τούρκοι τον έριξαν τρεις φορές μέσα στον αναμμένο φούρνο. Αυτός προσευχόμενος στο Θεό, δεν καιγόταν και έβγαινε ζωντανός έξω. Τελικώς τον κτύπησαν στο κεφάλι και τον έκαψαν
Μάριος Α. Μπίκα : « Στ’ απόσκια του Κορύλα », Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 146.
Ο Παπαγιάννης, ο ιερομάρτυρας του Προδρομιού
Μαύρος αγάς, ψηλός, χοντρός, διαβαίνει στο Προδρόμι,
τον Παπαγιάννη στον οντά καλεί και τον μαλώνει.
– Παπά μου, άσε το ραγιά και κοίτα τη δουλειά σου,
γιατί θ’ αλλάξω τακτική και θά ’βρεις το μπελά σου.
– Αγά μου τ’ αδικέματα πάντα θα τα φωνάζω,
με βοηθό τον Κύριο, μπροστά σου δεν δειλιάζω.
– Γι’ ανάψτε γύφτοι τη φωτιά, ο φούρνος να φουντώσει,
και ρίξτε μέσα τον παπά, μήπως και μετανοιώσει.
Κι όταν ο φούρνος φούντωσε κι έγινε σαν καμίνι,
ρίχνουνε μέσα τον παπά κι ευθύς η θράκα σβήνει.
– Παπά το φούρνο μ’ έσβησες μ’ αυτή την προσευχή σου,
τώρα θα δεις γκιαούρη μου ποια θα ’ναι η θανή σου.
Κι αφού τη γλώσσα του ’κοψε, τα πόδια και τα χέρια,
τον ρίχνουν πάλι στη φωτιά στα πύρινα μαχαίρια….
– Παναγιώτης Αραβαντινός : (ό.π.), τόμος Α΄. σελ. 245
« 1733 (…) Κατά την εποχήν ταύτην οι χριστιανοί της Χαονίας και Θεσπρωτίας ήρξαντο ελαττούσθαι επαισθητώς, ένεκεν της κατά καιρόν τουρκίσεώς των.(…) Πολλά λοιπόν τότε χωρία ηναγκάσθησαν, ίνα εναγκαλισθώσι τον Ισλαμισμόν…. Εκ δε της Παραμυθίας η Δραγωμή, Νικολίτσι, Γκρίγκα, Νεοχώρι, Μινίνα, Πετροβίτσα. Εκ δε της των Φιλιατών, οι Μαρκάται, Νινάται, Γιάννιρη, Βέρβα, Πηγαδούλια, Κίνιτσκα. Και εκ της του Μαργαριτίου η Βραχωνά, Αρπίτσα, Βόλια, Πλαταργιά, Βράστοβον, Σαλίτσα, Γράββα, Βάρφανη, Κορύτσιανη, Γρούπα, Κούτσι, Κορσοβίτσα, και τινα άλλα… Εις τα μεν των ως είρηται χωρίων ο Χριστιανισμός εις το παντελές απεσβέσθη[4] εις άλλα δε ολίγον κατ’ ολίγον ελαττούτο, και εις ολίγας οικογενείας περιορίζετο. Κοινότητες δε τινές, οποία η των Λαζαρατών[5] μετηνάστευσαν αλλαχού ».
– Χριστ. Περραιβός : « Ιστορία του Σουλίου και Πάργας », 1857, σελ.2.
(…) Βλέποντες τούτο οι Αιγοβοσκοί, όντες αφ’ ετέρου βεβαρημένοι υπό της τυραννίας των Οθωμανών, και μάλιστα των εις Γαρδίκι[6] κατοίκων εσυμφώνησαν να καταφύγωσιν εις εκείνας τας δυσβάτους, και δασώδεις τοποθεσίας, φέροντες μεθ’ εαυτών και όσα έτρεφον κτήνη προς ζωοτροφίας των οικογενειών των απεφάσισαν να υποφέρωσι πάσαν σωματικήν κακοπάθειαν, και όχι τας ύβρεις και ξυλοκοπισμούς των αρνησιθρήσκων τυράννων. Η απόφασις, ως φαίνεται, εβλήθη εις ενέργειαν, το παράδειγμα αυτών ηκολούθησαν εκ διαλειμμάτων και άλλοι ομοιοπαθείς εκ των πέριξ χωρίων ώστε εν διαστήματι ολίγου χρόνου συνώκησαν υπέρ τας εκατόν οικογενείας ». (…)
– Ο Σπυρίδων Αραβαντινός : « Ιστορία του Αλή Πασά », Αθήναις 1895, τόμος Ι, σελ. 29.
(…) « Εις πλείονας αλβανικάς κοινότητας διατηρησάσας τον Χριστιανισμόν καίτοι υφίστανται πολλάς και δεινάς καταπιέσεις μετά την κατάκτησιν, ικαναί ήδη οικογένειαι, ελλείψει διδασκαλίας, απηρνούντο το πατρώον θρήσκευμα, και το ολέθριον αυτών παράδειγμα εμιμούντο τυφλώς οι οικείοι αυτών και φίλοι. Τον κίνδυνον τούτον κατιδών ο αείμνηστος τότε αρχηγός της εκκλησίας, ο Πατριάρχης Σωφρόνιος ο Β΄. έγνω ν’ αποστείλει τον σοφόν τούτον κληρικόν (Πάτρο Κοσμά) εις τα απειλούμενα διαμερίσματα. Εάν δε το σωτήριον τούτο μέτρον ελαμβάνετο υπό της εκκλησίας συνεχώς, αποστελλομένων κληρικών, οίος ο Αιτωλός εκείνος, βεβαίως τα επί της ακμής κατόπιν του Αλή εξωμόσαντα χωρία της Λιαπουριάς θα ανήκον έτι και νυν εις την αυτήν ποίμνην »
– Νικόλαος Ζιάγκος : « Τουρκοκρατούμενη Ήπειρος », Αθήνα 1974, σελ. 58 – 59
« Τεράστια έκταση πήρε το φαινόμενο του εξισλαμισμού στην Αλβανία με κίνδυνο να εξαφανιστεί από τη χώρα αυτή ο χριστιανικός πληθυσμός.
« Από του 1620 μέχρι του 1650 ο χριστιανικός πληθυσμός μέρους τινός της Αλβανίας εξέπεσε από 350.000 εις 50.000, ώστε ο Βέτσης, καθολικός επίσκοπος Αντιβάρεως έλεγε ότι « ο κίνδυνος υπάρχει, μήπως εντός 10 ετών, όλοι οι Αλβανοί γίνωσιν Μουσουλμάνοι » ( Πηγή : Κ. Παπαρηγόπουλου : «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού », Τ. Ε΄. (1925), σ.σ. 15 – 18)
« … πλείστοι και άλλοι Χριστιανοί μετέστησαν εκουσίως ή ακουσίως εις τας τάξεις του Μωαμεθανισμού. Ο κυριότερος λόγος τοιούτων … υπήρξε ότι η Οσμανική (Τουρκία) κυβέρνησις απένειμε τα ανώτατα και επικερδέστατα των αξιωμάτων κατά κανόνα εις ομοθρήσκους μεν, αλλ’ εκ γενετής Χριστιανούς, όντας άντρας …» ( Πηγή :Παπαρηγόπουλος και Κορδάτος)
Η αναλογία των Χριστιανών και Τούρκων στην Αλβανία ήταν το 17ο αιώνα κατά τον Πουκεβήλ[7] 9 προς 1 και κατά τον Eton 8 προς 2 . Δεν υπήρχαν απογραφικά στοιχεία, όμως από τις πληροφορίες που υπάρχουν οι μεγάλοι εξισλαμισμοί άρχισαν το 1640. Απλώθηκαν τόσο πολύ που εκφράστηκαν κίνδυνοι εθνολογικής αλλοίωσης ».
« Στα χωριά του Βερατιού οι Χριστιανοί μάθαιναν πότε ήταν Πάσχα εκ των κοκκίνων αυγών, άπερ έβλεπαν εις την αγοράν κατά τη Μεγάλη Πέμπτην » (Πηγή :» « Η. Εστία », τ. ΙΣΤ, σελ.8, σημ. 2 )
Ο εξισλαμισμός έφερε την αραίωση του Χριστιανικού στοιχείου, την αλλαγή στη σύνθεση του πληθυσμού, την αύξηση του τουρκαλβανικού στοιχείου »
– Σπύρος Μουσελίμης : « Ιστορικοί περίπατοι ανά τη Θεσπρωτία », Θεσσαλονίκη 1976, σελ. 35
(…) Πολλοί από τους πιεζόμενους για να μη γίνουν Τούρκοι, παράταγαν τα σπίτια τους και τα κτήματά τους και κατάφευγαν στα βουνά του Σουλιού, όπως ο Μπότσαρης από τη Δράγανη στο Σούλι, ο Ζιώγας, Κιάμος, Ντάνης, Κούρτης (Κούρτ = λύκος) από την Αρπίτσα και τη Μαζαρακιά στο Πόποβο. (…)
Πολλές φορές οι Τούρκοι για να τρομοκρατήσουν όσους επέμεναν στο χριστιανισμό κι αρνιούνταν να τουρκέψουν, βασάνιζαν μερικούς, και τέλος τους θανάτωναν Στις 27 Σεπτεμβρίου 1822 υποβάλλεται από τους Τούρκους της Παραμυθιάς στό μαρτυρικό θάνατο της κρεμάλας ο από το χωριό Μοκοβίνα της Λάκκας του Μπότσαρη, Γεώργιος και κρεμιέται στον πλάτανο, στο κέντρο της πόλης, επειδή αρνήθηκε ν’ αλλαξοπιστήσει. Το όνομα του Γεωργίου τούτου έπρεπε να βρίσκεται καταχωρημένο στα επίσημα μαρτυρολόγια της εκκλησίας μας (Ηπ . Χρον. 1922, σελ. 42) » (…)
– Βασίλη Κραψίτη : « Η ιστορία της Παραμυθιάς », Αθήνα 1991, σελ 56:
«… Μεγάλη έκταση έλαβαν οι εξισλαμισμοί στην Παραμυθιά και στην επαρχία της κατά τους ΙΖ΄ και ΙΗ΄ αιώνες, λόγω της έντονης παρουσίας των Σουλιωτών …
Αλλά και κατά τη διάρκεια του ΙΗ΄ αιώνα παρατηρήθηκαν ατομικοί ή και ομαδικοί εξισλαμισμοί. Ειδικά μνημονεύεται η Επανάσταση του 1854, όπου στην Παραμυθιά όλα από τις πράξεις των Τούρκων μεταβλήθηκαν σε αληθινή κόλαση.
Για το χριστιανικό πληθυσμό της Παραμυθιάς τραγική υπήρξε και η περίοδος από του 1893 μέχρι του χρόνου της απελευθερώσεως της (1913)… »
– Γκριγκόρι Αβόβις. Αρς : « Η Αλβανία κι η ΄Ηπειρος », Gutenberg, Αθήνα 1994, σελ. 73.
« Η Πύλη προκειμένου να προσεταιρισθεί το λαό, προπαγάνδιζε τον Ισλαμισμό, δίνοντας μάλιστα και προνόμια στους νεοφώτιστους. Αυτή η πολιτική φαίνεται να είχε επιτυχία, γιατί οι αγρότες, κυρίως για να γλιτώσουν από τη βαριά φορολογία και τα κάθε είδους δοσίματα, ασπάζονταν την ισλαμική θρησκεία. Στη Βόρειο Αλβανία, από το 17ον αιώνα το φαινόμενο αποκτά διαστάσεις, ενώ στη Νότια συμβαίνει στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα και συνεχίζεται και στο δεύτερο μισό του με τη προσχώρηση στον Ισλαμισμό ολόκληρων χωριών. Στην αρχή του 17ου αιώνα οι Μουσουλμάνοι είναι το 3% του πληθυσμού και στις αρχές του 19ου είναι περίπου ο μισός πληθυσμός της χώρας. Το θρησκευτικό χάσμα της χώρας βαθαίνει και λόγω του ότι οι χριστιανοί είναι διαιρεμένοι ανάμεσα στην ορθόδοξη και ρωμαιοκαθολική εκκλησία. Αρχικά η προσχώρηση στον Ισλαμισμό είχε μάλλον τυπικό χαρακτήρα και συχνά τον ασπαζόταν μόνο η κεφαλή της οικογένειας, επειδή είχε άμεσες σχέσεις με την εξουσία. ΄Όχι σπάνια οι νεοφώτιστοι διατηρούσαν ταυτόχρονα και τα χριστιανικά τους ονόματα. Οι μικτοί γάμοι ήταν συνηθισμένο φαινόμενο ». (…).
Οι συνέπειες του εξισλαμισμού
Οι συνέπειες του εξισλαμισμού, τόσο για το Χριστιανισμό, όσο και για τους ΄Ελληνες και τις άλλες φυλές των Βαλκανίων, υπήρξαν οικτρές. Και επειδή ο αριθμός τους είχε μειωθεί σημαντικά, πολλοί Ευρωπαίοι ιστορικοί και ανώτεροι ιερείς της εποχής εκείνης εξέφρασαν την ανησυχία τους και προέβλεψαν ότι αν συνεχιστεί, μετά την πάροδο δέκα χρόνων, ορισμένες από αυτές, όπως η Αλβανική, δε θα υπάρχουν. Εκτός όμως των ανωτέρω, ο Ελληνισμός απέκτησε έναν ακόμα σκληρό εχθρό, πιο σκληρό και από τον Τούρκο, τον εξισλαμισμένο Χριστιανό, ο οποίος μάλιστα ήταν συγγενής του, γείτονάς του και συγχωριανός του. Και εξαιτίας τούτου, πολλοί Χριστιανοί, για να αποφύγουν τα επιπλέον δεινά, αναγκάστηκαν, κάτω από δύσκολες συνθήκες, να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και άλλοι μεν να μετοικήσουν στα ορεινά, όπως το Σούλι, ή στις γειτονικές περιοχές που κατείχαν οι Βενετοί – Ιόνια νησιά – άλλοι δε στη Δύση, Ιταλία, Γαλλία κ.λ.π.
Ο ομαδικός εξισλαμισμός των Χριστιανών είχε και για την Οθωμανική αυτοκρατορία αρνητικές συνέπειες, διότι οι εξισλαμισμένοι Χριστιανοί, ως Μουσουλμάνοι πολίτες απαλλάσσονταν από την καταβολή τακτικών και εκτάκτων φόρων, με αποτέλεσμα να λείπουν από τα κρατικά ταμεία τεράστια ποσά.
Βιβλιογραφία
Χριστόφορου Περραιβού : « Ιστορία του Σουλίου και Πάργα », 1857
Παν. Αραβαντινού :
α. « Χρονογραφία της Ηπείρου », 1865., Τόμος Α΄.
β. « Περιγραφή της Ηπείρου », Ε.Η.Μ. 1984, Μέρος Β΄.
Σπυρ. Αραβαντινού : « Ιστορία του Αλή Πασά », Αθήναις 1895, τόμος Ι΄.
Κων. Παπαρηγόπουλου « Ιστορία του Ελληνικού Έθνους », 1932,
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, εκδοτική Αθηνών, τόμος Ι ΄. .
Νικ. Ζιάγκου « Τουρκοκρατούμενη ΄Ηπειρος », Αθήνα, 1974
Σπύρου Μουσελίμη : « Ιστορικοί περίπατοι ανά τη Θεσπρωτία », Θεσσαλονίκη 1976.
Απόστολου Βακαλόπουλου : «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού » , έκδοση Β΄. , Θεσσαλονίκη 1976, τόμος Β΄.
Βασίλη Κραψίτη : « Η ιστορία της Παραμυθιάς », Αθήνα 1991.
Γκριγκόρι Αβόβις Αρς : « Η Αλβανία κι η ΄Ηπειρος », Gutenberg, Αθήνα 1994
Μάριος Α. Μπίκας : « Στ’ απόσκια του Κορύλα », Θεσσαλονίκη 1999,
Χρήστος Δ. Σιώζος, διδάκτωρ Ιατρικής – Παθολόγος / Ρευματολόγος : « Το Προδρόμι Θεσπρωτίας », Ιωάννινα 2000
Μάριος Αναστασίου Μπίκας
[1]. Το 1669 που οι Τούρκοι κατέλαβαν από τους Βενετούς την Κρήτη, πολλοί Βενετοί άρχοντες, αλλά και γηγενείς Κρήτες ασπάστηκαν τον Ισλαμισμό. ( Βλ. Π. Χιδίρογλου, « Τουρκοκρατία 1645 – 1899 », 1981, σελ. 346 )
[2] . Λιαπουριά : γεωγραφική περιοχή της Νοτιοδυτικής Αλβανίας, της οποίας οι κάτοικοι ονομάζονται Λιάπηδες.
[3] . Χρήστος Δ. Σιώζος, διδάκτωρ Ιατρικής – Παθολόγος / Ρευματολόγος : « Το Προδρόμι Θεσπρωτίας », Ιωάννινα 2000, σελ.427.
[4]. Παναγιώτης Αραβαντινός (ό.α.), σελ.245, σημ. 1 :
« … Περί μεν των Λιάπηδων του Κοροβελεσίου (σ.σ. το Κοροβελέσιο ήταν ορεινή περιοχή της δυτικής Λιαπουριάς στη νοτιοδυτική Αλβανία) λέγεται ότι … (η συνέχεια σε μεταγλώττιση ) συνέβηκε κατά την εποχή εκείνη, αρχές του τρίτου αιώνα, μεγάλη έλλειψη σίτου, η οποία συνέπεσε και με τη μεγάλη σαρανταήμερη νηστεία, που άρχιζε από τους Αγίους Αποστόλους ( σ.σ. νηστεία για τις 15 Αυγούστου). Οι Κοροβελέσιοι άνθρωποι κατά το πλείστον αγρότες και κτηνοτρόφοι, για να διατηρήσουν στη ζωή τις οικογένειές τους, απέστειλαν προς τον τότε επίσκοπον της Χειμάρρας και Δελβίνου μερικούς ιερείς τους, για να τους συγχωρέσει, επειδή θα αναμίγνυαν κατά τον καιρό της νηστείας αλεύρι και λάχανα με γάλα και τυρί. Ο επίσκοπος όμως τους απάντησε με κατάρες και απειλές και ότι σε περίπτωση που καταργούσαν τη νηστεία, θα ρίπτονταν στο αιώνιο πυρ της κόλασης. Μετά δε την απάντηση αυτή και στην άθλια κατάσταση, στην οποία είχαν περιέλθει, οι προύχοντες της περιοχής θεώρησαν ότι εάν δεν καταργούσαν τη νηστείαν, με βεβαιότητα θα απέθαιναν, και, επειδή τούτο σήμαινε αυτοκτονία, τούς ανέμενε η αιώνιος κόλαση. Αν όμως καταργούσαν τη νηστεία, πάλι, όταν θα πέθαιναν, θα μετέβαιναν στην αιώνια κόλαση. Γι’ αυτούς τους λόγους προτίμησαν το δεύτερο και με απόγνωση οι πιο πολλοί ασπάσθηκαν τον Ισλαμισμό ».
[5] . Παναγιώτης Αραβαντινός (ό.α.), σελ.246, υποσημ.1 : « Παρατηρητέον ότι οι εις Τσαμουρίαν εκ χριστιανών τουρκίσαντες Αλβανιτικής οι πλείονες φυλής όντες, διατήρησαν και διατηρούσιν εισέτι φανατικώς την νέαν αυτών θρησκείαν, εν ω εξ έναντίας οι Λιάπηδες και Τόσκηδες μόνον το όνομα της θρησκείας έλαβον οι πλείονες … »
[6] . Χριστ. Περραιβός : « Ιστορία του Σουλίου και Πάργας », 1857, σελ.2. υποσημ. 1 :
« Χωρίον (Γαρδίκι) απέχον του Σουλίου ώρας τέσσαρας, ενώ κατοικούσι Τουρκαλβανοί, οίτινες χριστιανοί όντες πρότερον ετούρκευσαν, και επειδή δεν ηθέλησαν άλλοι γείτονες ν’ ακολουθήσουν το παράδειγμά των, εμίσουν, και κατεδίωκον τους διατηρήσαντας τον χριστιανισμό ».
[7] . Παν. Αραβαντινός « Περιγραφή της Ηπείρου », Εκδ. Ηπειρ. Μελ..1984, μέρος Α΄., σελ. 194.