Του Μάριου Αναστασίου Μπίκσ
Στ α΄. Οι νεκροί της Τοπικής Κοινότητας Σπαθαραίων (1941-1942)
Το Ληξιαρχείο της Τοπικής Κοινότητας Σπαθαραίων
Το Ληξιαρχείο της Τοπικής Κοινότητας Σπαθαραίων φυλλομετρήθηκε και σφραγίστηκε από το Ειρηνοδικείο της Πάργας το 1931. Η πρώτη καταχώρηση έγινε στις 15.02.1931 και η τελευταία στις 09.12.1942. ΄Εκτοτε ως τις 11.05.1947 δεν έγινε απολύτως καμία καταχώρηση.
( Πληροφορίες : Η Ληξίαρχος της Δημοτικής Ενότητας Μαργαριτιού)
Στη βορινή πλευρά του οι ιταλικές κατοχικές δυνάμεις μαζί με τους Αλβανοτσάμηδες
του Μαργαριτιού και της γύρω περιοχής στις 01.07.1942 εκτέλεσαν δια τουφεκισμού τους Σπαθαριώτες : Ζαραβούτση Βασίλειο του Χρήστου, Ζαραβούτση Αθανάσιο του Κωνσταντίνου και Κουρούπη Παναγιώτη του Χρήστου.
Η τοποθέτηση μιας μαρμάρινης πλάκας, επί της βορινής πλευράς του, με τα ονόματα των ανωτέρω εκτελεσθέντων, θα θυμίζει στις νυν και στις επερχόμενες γενεές την προσφορά τους προς την πατρίδα.
(1) Τη φωτογραφία μού την έστειλε ο Θωμάς Γκίνης
Οι νεκροί της Τοπικής Κοινότητας Σπαθαραίων (1941-1942)
Η Τ.Κ. Σπαθαραίων, σύμφωνα με το Ληξιαρχείο της, από το Σεπτέμβριο του 1941 ως και την έκτη (6) Δεκεμβρίου 1942 είχε επτά (7) νεκρούς. Γιατί όμως από το χρονικό διάστημα 06. Δεκεμβρίου 1942 ως τον Οκτώβριο του 1944, που οι Γερμανοί με τους Αλβανοτσάμηδες έφυγαν οριστικά από την Ελλάδα, οι Ιταλοί είχαν φύγει το Σεπτέμβριο του 1943, δεν υπάρχουν δηλωμένοι άλλοι νεκροί ;
Μαρτυρίες :
– Χριστίνα Γώγου, πρώην Ληξίαρχος του Δημοτικής Ενότητας Πα-ραμυθιάς :
Παρόμοιο φαινόμενο με αυτό που συνέβηκε στους Σπαθαραίους έχομε και στις τοπικές Κοινότητες του Δήμου Σουλίου : Αγία Κυριακή (Πόποβο), Προδρόμι και Πλακωτή .
– Κατσούλης Θεόφιλος, συνταξιούχος δάσκαλος, κάτοικος Σπαθα-ραίων :
Στους Σπαθαραίους, πιθανόν και σε άλλες κοινότητες, κατά τη διάρ-κεια της Κατοχής και του εμφυλίου, κι αν ακόμα το Ληξιαρχείο δεν είχε καταστραφεί, δεν υπήρχε Ληξίαρχος για να δηλώσει κάποιος τη γέννηση, το γάμο ή το θάνατο συγγενούς του. Ο παπάς και ο πρό-εδρος των Σπαθαραίων είχαν εκτελεστεί στις έξι (6) Δεκεμβρίου του 1942. Το χωριό μας κάηκε δυο φορές. Ως εκ τούτου, οι κάτοικοί του το εγκατέλειπαν και ζούσαν στο βουνό ή σε άλλα γειτονικά χωριά σε συγγενείς, γνωστούς ή φίλους. Εκεί, όταν γεννιόνταν ένα μωρό ή πέθαινε κάποιος, πού να τους δήλωναν; Μετά το 1949, όπως έχω ακούσει από τον πατέρα μου, έγινε κάποια προσπάθεια για να τους γράψουν, με βάση τις μαρτυρίες των ζώντων χωριανών μας. Δυστυχώς όμως η προσπάθεια αυτή δεν καρποφόρησε … .
Οι νεκροί αυτοί είναι :
Α΄. Σύμφωνα με το Ληξιαρχείο των Σπαθαραίων :
« 09.12.1941 (ημερομηνία δήλωσης θανάτου)
1. Ο Ζαραβούτσης[1] Χρήστος του βασιλείου, 17 χρόνων, απήχθη από τους Σπαθαραίους την 29ην Σεπτεμβρίου 1941 από Ιταλοτουρ-καλβανούς.
Στις 07.12.1942, ημέρα Κυριακή και ώρα 11.00 ευρέθη νεκρός στην τοποθεσία Τζιάμα του Καρβουναριού. Ο θάνατός του πιστοποιήθηκε από τον Αστυνόμο.
22.03.1942 (ημερομηνία δήλωσης θανάτου)
2. Ο Μπαλούμης Σπυρίδων του Γεωργίου ετών 32, φονεύθηκε στις 22.03.1942, ώρα 10.00 από Ιταλοτουρκαλβανούς. Ο θάνατός του επήλθε από διαμπερές τραύμα και πιστοποιήθηκε από τον Αστυνόμο.
01.07.1942 (ημερομηνία δήλωσης θανάτου)
3. Ο Ζαραβούτσης Βασίλειος του Χρήστου
4. Ο Ζαραβούτσης Αθανάσιος του Κωνσταντίνου
5. Ο Κουρούπης Παναγιώτης του Χρήστου.
Φονεύτηκαν εις θέση Δημοτικό Σχολείο, ημέρα Τετάρτη και ώρα τρεις (το απόγευμα) υπό της Ιταλικής αρχής. Ο θάνατός τους επήλθε δια τουφεκισμού.
06.12.1942 (ημερομηνία δήλωσης θανάτου)
6. Ο Τσούμπης Βασίλειος του Θεοδώρου, πρόεδρος της κοινό-τητας Σπαθαραίων. Ο θάνατός του επήλθε μετά πολλών βασάνων παρά των Ιταλοτουρκαλβανών.
09.12.1942 (ημερομηνία δήλωσης θανάτου)
7. « Ο Νούτσης Σπυρίδωνας του Αριστείδη και της Πανάγιως, ιερέας της κοινότητας Σπαθαραίων, γεννήθηκε στη Νάρκισσο το 1892. ΄Ηταν παντρεμένος με την Ελένη Βασιλείου Ντούσκα. Μαζί της απέκτησε πέντε (5) αγόρια και δύο (2) κορίτσια. Απήχθη στις 06.12.1942, ημέρα Κυριακή και ώρα 07.00 πρωινή. Ο θάνατός του επήλθε μετά πολλών βασάνων παρά των Ιταλοτουρκαλβανών ».
Β΄. Σύμφωνα με τις παρακάτω γραπτές μαρτυρίες :
α. Ιωάννου Αρχιμανδρίτου : « Τσάμηδες… » εκδόσεις Γεωργιάδη, έκδοση 1951, σελ. 218 :
01.07.1941
1. Χρήστο Ζαραβούτση του Βασιλείου
2. Σπυρίδωνα Μπαλούμη
3. Αθανάσιο Ζαραβούτση
06.12. 1942
4. Σπυρίδωνα Νούτση (ιερέα)
5. Βασίλειο Τσούμπη (πρόεδρο)
6. Παναγιώτη Κουρούπη
… « Συνεπεία του γεγονότος τούτου (σ.σ. της δολοφονίας του Γιασίν Σαντήκ) οι Τουρκοτσάμηδες οργανώνουν επίθεσιν κατά των Σπαθαραίων υποστηριχθείσαν και υπό των Ιταλών δια των ταγμάτων Παραμυθιάς και Πάργας. …
Επιστρέφοντες εις Μαργαρίτιον έσυρον μαζί των τον Ιερέα του χωριού Σπυρίδωνα Νούτση και τον πρόεδρο Βασίλειο Τσούμπη.
…Οι δύο αυτοί όμηροι εβασανίσθησαν απανθρώπως μέχρι του Μαργαριτιού. Τους εκαβαλίκευον εκ περιτροπής οι Τουρκοτσάμηδες, τούς εφόρεσαν σαμάρια και χαλινούς και επενόησαν κάθε είδους ατιμίαν δια να τούς ταπεινώσουν και εξευτελίσουν. Όταν δε έφθασαν εις Μαργαρίτι τούς εξετέλεσαν ».
1944
7. Μπαλούμη Θεόδωρο
8. Ταρασούτη Χρήστο.
Εφονεύθησαν υπό Τουρκοτσάμηδων.
β. Σπύρου Μουσελίμη : « Ιστορικοί περίπατοι ανά την Θεσπρωτία », Θεσσαλονίκη 1976, σελ. 80 κ. 81 :
Αύγουστος 1941
1. Χρήστο Βασιλ. Ζαραβούτση[2] (19 ετών)
22 του Μάρτη 1942
2. Σπύρο Μπαλούμη
1η τ’ Αλωνάρη 1942
3. Βασίλη Ζαραβούτση
4. Αθανάσιο Ζαραβούτση
5. Παναγιώτη Κουρούπη
… Σπύρος Μουσελίμης ό.α. σελ.80 : «… και τους εκτελούν στημένους ορθούς στη βορινή πλευρά του εκεί δημοτικού σχολείου. Υπηρετώντας δάσκαλος το 1950 στο Σπαθάρι είδα ο ίδιος τις τρύπες στον τοίχο από τις σφαίρες του πολυβόλου ».
Δεκέμβριος 1942
6. Παπα – Σπύρο Νούτση
7. Βασίλη Τσούμπη (Πρόεδρο)
γ. Βασίλη Κραψίτη : « Η ιστορία του Μαργαριτιού », Αθήνα 1992, σελ. 148-149
Την 01.07.1941
Μουσουλμάνοι Μαργαριτιώτες δολοφόνησαν :
1. Χρήστο Βασιλείου Ζαραβούτση, 12 χρόνων
2. Σπύρο Μπαλούμη
3. Αθανάσιο Ζαραβούτση
Την 06.12.1942
4. Βασίλειο Τσούπη (πρόεδρο της Κοιν. Σπαθαραίων)
5. Σπύρο Νούτση (Ιερέα)
6. Παναγιώτη Κουρούπη
Επίσης σκότωσαν τους :
7. Παναγιώτη Κουρούπη
8. Θεόδωρο Μπαλούμη
9. Δημήτριο Τζήμα
10. Παναγιώτη Τσαλούκα και
11. Χρήστο Ψαρακούτση
– Γιώργου Μαργαρίτη : « Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες », Αθήνα 2005 :
Σελ.187
« Ελληνική Χωροφυλακή
Υποδιοίκησις Χωροφυλακής Μαργαριτίου[3]
Αριθ. Πρωτ. 16/13/Ια
Προς την Διοίκησιν Χωροφυλακής Θεσπρωτίας
Γραφείον Δημ. Ασφαλείας
Εις Ηγουμενίτσα
Πάργα, τη 24η Ιουλίου 1942
Περί λαβόντων χώραν γεγονότων εν τη περιφερεία της Υπο-διοικήσεως.
Λαμβάνω την τιμήν να αναφέρω κατόπιν προφορικής διαταγής του κ. Ανωτέρου Διοικητού ότι, κατά παρασχεθείσας μοι πληρο-φορίας την 1ην τρέχοντος μηνός (σ.σ. 01.07.1942) απόσπασμα Ιταλών Στρατιωτών και Καραβινοφόρων ακολουθούμενον υπό Αλβανών κατοίκων της περιφερείας Μαργαριτίου ενόπλων, μετέβη εις το χωρίον Σπαθαράτι της περιφερείας μου, έχον δε επικεφαλής Ανώτερον Αξιωματικόν του Στρατού και Αξιωμα-τικόν των Καραβινοφόρων συνεπλάκη έξωθι του χωρίου τούτου μετά του διωκομένου Μπαλούμη και των μετ’ αυτού συνεργαζο-μένων.
Την αυτήν ημέραν το απόσπaσμα τούτο συνέλαβε τους :
1) Βασίλειον Ζαραβούτσην του Χρήστου, ετών 46, έγγαμον μετά τεσσάρων τέκνων, ΄Ελληνα την καταγωγήν και υπηκοό-τητα και Χριστιανόν Ορθόδοξον.
2) Αθανάσιον Ζαραβούτσην του Κωνσταντίνου, ετών 39, ποιμένα, ΄Ελληνα την καταγωγήν και υπηκοότητα, και Χριστια-νόν Ορθόδοξον, έγγαμον μετά δύο τέκνων.
3) Παναγιώτην Κουρούπην του Χρήστου, ετών 20, άγαμον και Χριστιανόν Ορθόδοξον, κατοίκους άπαντας του χωρίου Σπαθαρατίου και εξετέλεσε αυτούς εις το κέντρον του χωρίου, τον μεν πρώτον επειδή ήτο κάτοχος πολεμικού όπλου, το οποίον και ανευρέθη, τους δε δύο τελευταίους ως υπόπτους υποθάλ-ψεως του Μπαλούμη κλπ. …
Κοιν. : Ο Διοικητής της Υποδιοικήσεως
Α.Δ.Χ. Ηπείρου Παπατριανταφύλλου
Ανθ/χος »
Επισήμανση
Οι παραπάνω ιστορικοί ερευνητές δεν συμφωνούν ως προς τον αριθμό και τις ημερομηνίες των νεκρών. Τούτο οδηγεί στη σκέψη για μια επί-σημη από το ελληνικό κράτος καταγραφή αυτών.
Γ΄. Σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες :
( Οι παρακάτω προφορικές μαρτυρίες είναι διασκευασμένες κατά τέτοιο τρόπο, ώστε δεν αλλοιώνεται το πραγματικό τους νόημα)
– Ζαραβούτσης Διονύσης του Βασιλείου, κάτοικος Σπαθαραίων και αδελφός του φονευθέντα Χρήστου Ζαραβούτση :
« Ο πατέρας μου, ο Βασίλης Ζαραβούτσης, έλαβε μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία, υπηρετώντας ως στρατιώτης από το 1919 έως το 1924. Όταν το 1924 γύρισε στο χωριό, παντρεύτηκε, δημιούρ-γησε οικογένεια, και από τα 1600 γίδια που είχε το 1919, το 1924 τού είχαν μείνει μόνο 600. Ο Βασίλης Μπαλούμης είχε κι αυτός γίδια, που τα φύλαγε τσοπάνος Τούρκος[4] από το Καρβουνάρι. Το Καρβουνάρι τότε ήταν ένα φτωχό χωριό. Δεν είχε κάμπο. Εμείς όμως είχαμε πολλά γίδια και σ’ εμάς έτρωγαν ψωμί πολλοί Τούρκοι.
Ο Βασίλης Μπαλούμης, επειδή έπιασε τον τσοπάνο του να δίνει κρυφά γίδια στους συγγενείς του, τον έδιωξε, πηγαίνοντας τα γίδια στην Κυψέλη του Φαναριού, όπου ζούσαν τα πεθερικά του. Δυο χωριανοί μας σκότωσαν κοντά στο πηγάδι της Ζούπας έναν Τούρκο, ο οποίος δεν είχε καμιά σχέση με όσα συνέβαιναν στην περιοχή μας. Ο αδερφός μου ο Χρήστος το φθινόπωρο του 1941 ήταν 17 χρόνων. Πήγε στα γίδια. Πιο δω από το Λιβούζι ήταν μια συκιά. Εκεί, μόλις ανέβηκε να φάει σύκα, τον έπιασαν οι Τούρκοι και τον σκότωσαν. ΄Ολοι τους, αν και γνώριζαν ποιοι τον σκότωσε, κανέ-νας δεν τους μαρτύραγε. Έλεγαν ότι τον πήραν, για να τον εξαγο-ράσουν, κ.π.ά.
Ο πατέρας μου είχε έναν φίλο αγά στη Μαζαρακιά, τον Νταμίν Νετ (;). Εκεί πήγε με τον αδερφό του το Μητ (Δημήτρη), με σκοπό μήπως και μάθει τίποτε για το Χρήστο. Αφού έφαγαν και ήπιαν, ήρθε η ώρα να φύγουν. Ο αγάς, αφού έβγαλε από το χάνι δύο άλογα, ένα για τον πατέρα και ένα για τον αδερφό του, είπε κρυφά από τον πατέρα :
– Μητ, το Χρήστο τον σκότωσαν Τούρκοι του Μαργαριτιού στη Τζιάμα. Να μην γυρίσετε στους Σπαθαραίους από το Μαργαρίτι, γιατί θα σας σκοτώσουν. Να φύγετε από το δρόμο που είναι πάνω από το Μαργαρίτι.
Καθημερινά όλο το χωριό, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, έψαχναν το Χρήστο. ΄Εψαχναν στα πλάγια και στις ρεματιές, αλλά δεν τον έβρισκαν.
Το Νοέμβριο ένας βλάχος, ο Ντήτορας, που είχε τα πρόβατα στο Μεσοβούνι, είπε στον πατέρα :
– Βάσιη, τα κόκαλα του Χρήστου είναι στη Τζιάμα.
Αμέσως πήγαν και τα βρήκαν. ΄Ηταν εντελώς άσπρα. Τα μάζεψαν ένα ένα και τα έθαψαν στο χωριό.
Ο πατέρας, αφού έμαθε ότι το Χρήστο τον σκότωσαν οι Γκινίκα από το Μαργαρίτι, συνέλαβε ένα παιδί τους, δέκα εννιά χρόνων.
Οι Γκινίκα έστειλαν γράμμα μ’ έναν Τούρκο στον πατέρα μου και τον παρακαλούσαν να το αφήσει ελεύθερο. Ο πατέρας μου όμως δεν τούς άκουσε.
Την άλλη μέρα ήρθαν στο χωριό Ιταλοί στρατιώτες μαζί με πολλούς Τούρκους και τον σκότωσαν στο δημοτικό σχολείο. Εγώ τότε ήμουν δέκα έξι (16) χρόνων. Ο πατέρας μου σκοτώθηκε, επειδή πήγε να σώσει εμένα που ήμουν στα χωράφια. Εκεί τον έπιασαν.
Την εποχή αυτή οι Σπαθαραίοι ήταν αντάρτικο χωριό. ΄Ηταν φωλιά, στην οποία κατέφευγε καθένας που είχε διαφορές όχι μόνο με τους Τούρκους, αλλά και με τους Ιταλούς… ».
– Ελένη Νούτση–Κατσούλη Θωμά, κάτοικος Σπαθαραίων και εγγονή του παπα Σπ. Νούτση) :
« Ο πατέρας του παπά Νούτση είχε την καταγωγή από τον Ωρωπό της Πρέβεζας. ΄Ηταν δάσκαλος. Για πολλά χρόνια υπηρέ-τησε στο χωριό Νάρκισσο (παλιά ΄Αρστα) του Καναλλακιού. ΄Εκεί γεννήθηκε κι ο μετέπειτα παπάς των Σπαθαραίων, ο παπα Νούτσης. Η γυναίκα του παπά ήταν από το Κορονόπουλο. Μαζί του απέκτησε επτά παιδιά. Στην παλιά Νάρκισσο, που ήταν κτισμέ-νη πάνω στο βουνό, υπάρχει ακόμα μια βρύση, την οποία και σήμερα ονομάζουν « Βρύση του Νούτση », επειδή τη βρύση αυτή την είχε φτιάξει ο δάσκαλος Νούτσης ».
– Χαρίσης Κιτσώνης, κάτοικος Ναρκίσσου Καναλλακίου
« Στο χωριό μας τη Νάρκισσο υπηρέτησε, πολύ παλιά, ως δάσκαλος ο Αριστείδης Νούτσης. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Τσούτσης. Επειδή όμως Τσούτσης σημαίνει μικρός, το θεώρησε προσβλητικό, το άλλαξε και το έκανε Νούτσης. Ένα από τα παιδιά του Νούτση, ο Σπύρος, έγινε παπάς στους Σπαθαραίους. Εκεί στην Κατοχή τον σκότωσαν οι Αλβανοτσάμηδες με πολλά βασανιστήρια ».
- Θεόδωρος Ζαραβούτσης, γεωπόνος ΠΕ Θεσπρωτίας (Σπαθαραίοι).
Γονείς του : ο Θωμάς Ζαραβούτσης και η Χάιδω το γένος Θωμα Κουρούπη :
« Οι Ζαραβούτσηδες των Σπαθαραίων από τους οποίους κατάγομαι, προέρχονται από το μαρτυρικό χωριό Μουσιωτίτσα των Ιωαννίνων. Στη δεκαετία του 1850 ζούσαν εκεί δύο αδέρφια. Μάλλον, κατά τη διάρκεια της Ηπειρωτικής Επανάστασης του 1854, αφού φόνευσαν μερικούς Τούρκους, για να σωθούν, πήραν νύχτα τις οικογένειές τους, τα ζώα τους και όσα υπάρχοντα μπορούσαν και εγκαταστάθηκαν στο Ζαραβούτσι των Ιωαννίνων (σήμερα ΄Αγιο Νικόλαο). Εδώ, όταν αντελήφθησαν ότι είχαν εντοπιστεί από τους Τούρκους και κινδύ-νευε η ζωή τους, πήραν και πάλι το δρόμο της φυγής. Φτάνοντας στην Παραμυθιά, κατασκήνωσαν έξω από αυτή. Μετά, όμως, από λίγες μέρες ξεσηκώθηκαν εναντίον τους οι εκεί τσελιγκάδες, με από-τέλεσμα να τους διώξουν και μάλιστα με πέτρες. Οι διωγμένοι αδερφοί φθάνοντας στο Σπαθαράτι, ρίζωσαν χωρίς κανένα πρόβλη-μα. Εδώ, επειδή είπαν ότι ήρθαν από το χωριό Ζαραβούτσι, τους ονόμαζαν Ζαραβουτσαίους. ΄Ετσι, αργότερα, πήραν το επώνυμο Ζαραβούτσης.
Από τους δύο αδελφούς[5], που έφυγαν από τη Μουσιωτίτσα κι εγκα-ταστάθηκαν μόνιμα στους Σπαθαραίους, ο ένας ήταν ο μετέπειτα προπροπάππους μου και ονομαζόταν Αναστάσιος.
Στην Κατοχή (1941-1944) οι Ζαραβούτσηδες θρήνησαν δύο αντάρ-τες, τον Αθανάσιο και το Βασίλειο Ζαραβούτση και τον ηλικίας δεκαεπτά (17) χρόνων Χρήστο Ζαραβούτση.
Ο Αθανάσιος Ζαραβούτσης του Κωνσταντίνου, που εκτελέστηκε μαζί με τον Παναγιώτη Κουρούπη και τον Βασίλειο Ζαραβούτση στο πίσω μέρος του Δημοτικού Σχολείου των Σπαθαραίων κατάγονταν από τη Δραγουμή (σήμερα Ζερβοχώρι) της Παραμυθιάς. Στο χωριό μας είχε έλθει ως τσοπάνος. Τον φώναζαν Νάσιο Κώστα. Και, επειδή έμεινε ως ψυχογιός στους Ζαραβούτσηδες, πήρε το επώνυμό τους Ζαραβούτσης (Αθανάσιος). Δεν άφησε απογόνους.
Ο Παναγιώτης Κουρούπης εκτελέστηκε σε ηλικία δεκαεπτά (17) χρόνων με την υπόδειξη ΄Ελληνα δοσίλογου που κατάγονταν από την περιοχή της Ηγουμενίτσας και δεν είχε καμιά σχέση με το χωριό μας.
– Τον είδα να κρατεί όπλο, είπε στον επικεφαλής του στρατιωτικού εκτελεστικού αποσπάσματος. Αν δεν έλεγε αυτά τα λόγια, ίσως, να τον ελευθέρωναν. …..
Ο παππούς μου
Ο παππούς μου, ο Γεώργιος Ζαραβούτσης, στην αρχή ήταν Αντάρτης στην ομάδα του Βασίλη Μπαλούμη και στη συνέχεια εντάχθηκε στον ΕΔΕΣ. Με το άλογό του μετέφερε πυρομαχικά από το Αλωνάκι στην Πλάκα των Τζουμέρκων. Το Αλωνάκι ήταν στην Κατοχή ένα μικρό, απόκρημνο λιμανάκι, ανάμεσα σε πεύκα και βράχους, νοτιοδυτικά του Νεκρομαντείου και πλησίον του χωριού Βαλανιδορράχης. Σε κάποια από τις αποστολές του μετέφερε και ομάδα Άγγλων στρατιωτών. Σε μάχη που έλαβε χώρα στην περιοχή της Παραμυθιάς τραυματίστηκε, μετακομισθείς στο εκεί πρόχειρο στρατιωτικό Νοσοκομείο. Στο νοσοκομείο αυτό ήταν και ένας Γερμανός τραυματίας με τον οποίο συνεννοούνταν με νοήματα. ΄Ηταν αφηγηματικός, με πολύ καλή μνήμη. Όταν παντρεύτηκε, όπως μάς έλεγε, δανείστηκε τη φοράδα του Βαγγέλη Γιάννη από τη Δραγουμή με την οποία έφιππος πήγαν και πήραν τη νύφη ».
– Ντίνος Σακαρέλης, Ποποβίτης και σύζυγος της συγγραφέας της ΄Ολγας Χατζάρα :
΄Οταν οι Αλβανοτσάμηδες, επέστρεψαν οριστικά στο Καρβουνάρι, ήθελαν να διώξουν από την περιοχή όλους τους τσελιγκάδες, βλαχόφωνους και μη. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήμασταν κι εμείς, οι Ποποβίτες Σακαραλαίοι[6], που την εποχή αυτή είχαμε λιβάδι στη Τζιάμα. Ο πατέρας μου ο Κίτσο Σακαρέλης, όταν πληροφορήθηκε από έναν φίλο του Αλβανοτσάμη ότι την άλλη μέρα θα τους επιτε-θούν, για να αμυνθεί, συγκέντρωσε τους Κώτσιο Νικόλα, Βασίλη Μπαλούμη, Λίγια Νίκου (χωροφύλακα του σταθμού χωροφυλακής στο χωριό Καρβουνάρι) και άλλους. Πράγματι την επομένη μέρα, οι Αλβανοτσάμηδες του Καρβουναριού μαζί με πολλούς άλλους από το Μαργαρίτι τούς επιτέθηκαν. Οι δικοί μας είχαν προετοιμαστεί. Ένας όμως Αλβανοτσάμης, ο Σιαμπάν, δεινός σκοπευτής, επειδή είχε χωθεί μέσα σε μια γούρνα, δεν φαινόταν. Ο Σπύρος Μπαλούμης, κρυμμένος πίσω από μια πέτρα, μόλις σήκωσε το κεφάλι για να τον δει, ο Σιαμπάν έριξε εναντίον του. Η σφαίρα τον βρήκε ακριβώς στο μέτωπο και τον άφησε νεκρό. ΄Ετσι, έπεσε ο Σπύρος Μπαλούμης, ξάδερφος του Βασίλη (Μπαλούμη). Ο Λιγια – Νίκου όμως, για να εντοπίσει το Σιαμπάν, σύρθηκε με την κοιλιά, σα φίδι. Μόλις τον είδε, έκανε με το χέρι νόημα στους δικούς του, οι οποίοι άρχισαν να ρίχνουν ομοβροντίες εναντίον του. Τότε ο Λιγια – Νίκου σηκώθηκε όρθιος κι εκείνη τη στιγμή ο Σιαμπάν, ενώ ετοιμάστηκε να του ρίξει, δεν πρόλαβε όμως, γιατί τον βρήκαν οι σφαίρες του Λιγια – Νίκου και τον άφησαν στον τόπο.
Στη μάχη αυτή έλαβε μέρος κι ο Αντώνης Παππάς[7] από την Κυρά Παναγιά. Ο Αντώνης, αν και τραυματίστηκε ελαφρώς στο πόδι, το τραύμα του αργότερα τού δημιούργησε γάγγραινα. Η γάγγραινα αυτή στάθηκε αιτία να του το κόψουν, παραμένοντας έτσι ανάπηρος σε όλη του τη ζωή.
Το Δεκέμβριο του 1942 οι Αλβανοτσάμηδες του Μαργαριτιού και του Καρβουναριού στράφηκαν και εναντίον όλων των βλάχων της περιοχής, εξαιτίας της δολοφονίας του Γιασίν Σαντήκ. Μέσα στους βλάχους αυτούς ήταν και οι Χατζαραίοι του Καρβουναρίου, οι οποίοι αναγκάστηκαν να μετοικήσουν στο Σκάνδαλο. Αργότερα, μετά το 1944, ξαναγύρισαν στο Καρβουνάρι ».
(2) Τη φωτογραφία μού την έστειλε ο συνταξ. δάσκαλος Γιώργος Μπαλούμης
Ο Βασίλης Μπαλούμης στην αντιστασιακή οργάνωση ΕΔΕΣ …
Ο Βασίλης Μπαλούμης, σύμφωνα με διασταυρωμένες πληροφορίες, είχε ενταχθεί στην αντιστασιακή οργάνωση του ΕΔΕΣ, στην οποία έφερνε το βαθμό του υπολοχαγού. Τον Απρίλιο του 1944 έλαβε μέρος σε μάχες που διεξήχθησαν στην περιοχή της Πάργας μαζί με το σύνταγμα του Γεωργίου Αγώρου. Εξαιτίας της συμμετοχής του αυτής συνδέθηκε με τον Γεώργιο Αγώρο με φιλία, η οποία κράτησε ως το θάνατό του. Στη συνέχεια έλαβε μέρος με την ομάδα του και κάτω από τις διαταγές του ΕΔΕΣ σε πολλές μάχες, πολεμώντας εναντίον των Αλβανο-τσάμηδων και των Γερμανών. Ανάμεσα στις πολλές αυτές μάχες ήταν και οι μάχες[8] που διεξήχθησαν από τις τέσσερις (4) έως τις έντεκα (11) Αυγούστου 1944 στον άξονα Μαργαρίτι – Μαζαρακιά. Το Δεκέμβριο του 1944, μετά την επικράτηση του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ στην ΄Ηπειρο, ακολούθησε το Ζέρβα στην Κέρκυρα. Από την Κέρκυρα επέστρεψε στην Θεσπρωτία το 1945, αφού υπογράφτηκε η συνθήκη της Βάρκιζας. Το 1947 η Αντιφασιστική επιτροπή Τσάμηδων προσφύγων στην Αλβανία υπέβαλε Υπόμνημα προς το ΟΗΕ, μέσα στο οποίο αναφέρουν και τον Βασίλειο Μπαλούμη, ως έναν από τους ΄Ελληνες που συνέβαλε στην « εθνοκάθαρσή » τους. Μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου τιμήθηκε με πολλά μετάλλια, ζώντας τα μεταπολεμικά χρόνια στη γενέτειρά του και ασχολούμενος κυρίως με την κτηνοτροφία και τη γεωργία. Εξελέγη πολλές φορές πρόεδρος στους Σπαθαραίους. Οι σχέσεις του, τόσο με τους συγχωριανούς του, όσο και με τους κατοίκους του Μορφατιού (συνοικισμού των Σπαθαραίων) και των γύρω χωριών ήταν πολύ καλές. Αγαπούσε και τον αγαπούσαν. Στις 10.08.1974 απεβίωσε εξαιτίας Πνευμονικού οιδήματος στο νοσοκομείο Φιλιατών. Ετάφη στο νεκροταφείο των Σπαθαραίων. Αργότερα, όταν το νεκροταφείο τούτο καταργήθηκε, επειδή βρισκόταν στον κέντρο του χωριού, τα οστά του μεταφέρθηκαν στο καινούριο που δημιουργήθηκε ανάμεσα από τους Σπαθαραίους και το Μορφάτι.
22.11.2025
Μάριος Αναστασίου Μπίκας
[1]. Ο Ζαραβούτσης Χρήστος είναι ο πρώτος νεκρός από την Τοπ. Κοινότητα Σπαθαραίων κατά τα χρόνια της Κατοχής.
[2] . Σπύρου Μουσελίμη ό.α. , σελ. 80. « Τον Αύγουστο του 1941 Μαργαριτιώτες Τούρ-κοι πιάνουν επάνω σε συκιά που είχε ανεβεί για σύκα, στην τοποθεσία « Μπαλή Γράβα » το Σπαθαριώτη Χρήστο Βασιλείου Ζαραβούτση, ηλικίας 19 ετών και τον σκοτώνουν. Το πτώμα του βρέθηκε αποσυνθεμένο ύστερα από δύο μήνες μέσα σε φαράγγι ».
[3]. Στις 22.01.1942 η έδρα της Υποδιοίκησης Χωροφυλακής Μαργαριτίου μετατέθηκε στην Πάργα.
[4] . Τούρκος : Την εποχή της Κατοχής οι κάτοικοι της Θεσπρωτίας ονόμαζαν τους Αλβανοτσάμηδες Τούρκους ή Αλβανούς.
[5] . Οι δύο αυτοί αδελφοί είχαν και μια αδελφή, την οποία πάντρεψαν στη Δραγουμή και στο σόι του Φώτο Στέργιου (Αναστασίου) που είχε το ελαιοτριβείο.
[6]. Σπύρου Μουσελίμη : Ιστορικοί περίπατοι ανά την Θεσπρωτία », Θεσσαλονίκη 1976, σελ. 80 : « Στις 22 του Μάρτη 1942 Καρβουναρίτες και Μαργαριτιώτες Τούρκοι περικυκλώνουν νύχτα τη στάνη του Χρ. Σακαρέλη, Ποποβίτη, μισή ώρα έξω του Σπαθαριού για να του αρπάξουν το κοπάδι και σκοτώσουν τους ποιμένες. Τα ξημερώματα Τούρκοι και Σπαθαριώτες συμπλέκονται. Οι πρώτοι πολεμώντας αποσύρονται προς το Καρβουνάρι. Τούρκος κρυμμένος στο μέρος της συμπλοκής φονεύει το Σπύρο Μπα-λούμη, αλλά κι αυτός περικυκλωμένος φονεύεται από τους άνδρες Μπαλούμη ».
[7] . Ο Αντώνης Παππάς (1905-1980) γεννήθηκε στην Κυρά Παναγιά. Γονείς του ήταν ο Θωμάς και η Λαμπρινή. Παντρεύτηκε τη Λαμπρινή Φίλιππα και μεταδημότευσε στους Σπαθαραίους χωρίς να αφήσει απογόνους.
[8] Βασίλη Κραψίτη : « Ιστορική αλήθεια για τους μουσουλμάνους Τσάμηδες », Αθήνα 1992, σελ. 208 και 210.