Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα
Το τραγούδι του Μάρκου Μπότσαρη – αιτία της εξορίας του ιερέως Φωτίου Κασέτα από το χωριό Κουραμάδι Φιλιατών
Μάρκος Μπότσαρης (1790 – 1823)
Ο Μάρκος Μπότσαρης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους πρωταγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, του οποίου η ανδρεία, η σωφροσύνη και ο ηρωικός του θάνατος ξεπέρασαν τα ελληνικά σύνορα.
Καταγωγή
Η φάρα των Μποτσαραίων, μια από τις μεγάλες φάρες του Σουλίου, είχε την καταγωγή από τη Δράγανη (σήμ. Αμπελιά) του Δήμου Σουλίου. Τούτο αποδεικνύεται, εκτός από την παράδοση και το Χριστόφορο Περαιβό, και από το γεγονός ότι εδώ σώζονται τοπωνύμια, αδιάψευστοι μάρτυρες, όπως για παράδειγμα « οι Ελιές του Μπότσαρη ». (Βλέπ. Σωτήρη Λ. Δημητρίου « Μποτσαραίοι – Τζαβελαίοι από τη Δράγανη στο Σούλι », Paramythianews.gr )
Τόπος γέννησης
Ο Μάρκος Μπότσαρης γεννήθηκε στο Σούλι το 1790. Γονείς του υπήρξαν ο Κίτσο Μπότσαρης και η Χριστίνα Παπαζώτου-Γιώτη. Ο πατέρας του, όπως και ο παππούς του Γιώργος Μπότσαρης, υπήρξαν από τις επιφανέστερες μορφές της περιοχής του Σουλίου στην Ήπειρο.
Απόγονοι
Ο Μάρκος Μπότσαρης παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο την Ελένη Καρακίτσου, από την οποία χώρισε, χωρίς να αφήσει απογόνους και σε δεύτερο γάμο τη Χρυσούλα Καλογήρου (1793–1854), κόρη του αρματολού της Πρέβεζας Χρηστάκη Καλογήρου, με την οποία απέκτησε τα παιδιά : Δημήτριο (1814 – 1871), Βασιλική (1818–1891), Ελένη (1819-1885) , Αναστασία (1820–1838) και Αικατερίνη “Ρόζα” (1822–1875). Από τα παιδιά του ο Δημήτριος, έγινε στρατιωτικός και διετέλεσε Υπουργός Στρατιωτικών το 1859 και 1866–1867 και η Κατερίνα “Ρόζα” ήταν στην υπηρεσία (” Κυρία επί των τιμών ” ) της βασίλισσας της Ελλάδος Αμαλίας.
Το ελληνοαλβανικό λεξικό του Μάρκου Μπότσαρη
Ο Μάρκος Μπότσαρης σε ηλικία 19 ετών, ενώ ζούσε στην Κέρκυρα, κατά παραγγελία του Φρανσουά Πουκεβίλ και με τη βοήθεια μεγαλυτέρων του, συνέγραψε ελληνοαλβανικό γλωσσάριο, το οποίο υπήρξε το πρώτο ελληνοαλβανικό λεξικό. Το χειρόγραφό του αφιερώθηκε από τον Πουκεβίλ στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων και περιλαμβάνει και ένα είδος ελληνοαλβανικής μεθόδου άνευ διδασκάλου με ελληνοαλβανικούς διαλόγους .
Θάνατος
Ο Μάρκος Μπότσαρης σκοτώθηκε στις 10 Αυγούστου 1823 κατά τη διάρκεια της μάχης που έλαβε χώρα στο Κεφαλόβρυσο, πολεμώντας εναντίον των Τούρκων και Αιγυπτίων, οι οποίοι κατευθύνονταν προς το Μεσολόγγι με σκοπό να το απελευθερώσουν. Στη συνέχεια οι συμπολεμιστές του, μετέφεραν το σκήνωμά του στο Μεσολόγγι, όπου και ετάφη με μεγάλες τιμές εντός του κάστρου .
Ο θάνατός του ενέπνευσε πολλούς ξένους και έλληνες ζωγράφους, ποιητές, μουσικοσυνθέτες και γλύπτες : Ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε Ωδή, « Εις Μάρκο Μπότσαρη ». Ο Ζακυνθινός συνθέτης Παύλος Καρρέρ, όπερα « Μάρκος Μπότσαρης ». Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης ποίημα, « Η τελευταία νυξ της ζωής του Μάρκου Μπότσαρη ». Το γαλλικό κράτος τίμησε το Μάρκο Μπότσαρη, δίνοντας σ’ έναν από τους σταθμούς του παρισινού μετρό τ’ όνομά του ( « Botzaris » ). Ποιήματα αφιερωμένα στον Μπότσαρη έγραψαν οι ξένοι : ο Αμερικανός Φιτζγκρίν Χάλεκ με τίτλο «Marco Bozzaris» (1825), ο Ελβετός ΖιστΟλιβιέ με τίτλο «Marcos Botzaris au mont Aracynthe» («Ο Μάρκος Μπότσαρης στο όρος Αράκυνθος», ο Γάλλος συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ στη συλλογή ποιημάτων του « Les Orientales» (« Τ’ Ανατολίτικα», 1829). BOΤZARIS » κ. ά. .
Στο θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη (Δημοτικό )
Θρήνος μεγάλος έγινε
μέσα στο Μεσολόγγι,
το Μάρκο παν στην εκκλησιά,
το Μάρκο παν στον τάφο,
’ξήντα παπάδες παν μπροστά.
και δέκα δεσποτάδες
κι από κοντά Σουλιώτισσες
μοιρολογούν το Μάρκο.
(1) Ο πίνακας είναι του Ιταλού ζωγράφου Ludovico Lipparini
Ο Λουδοβίκος Λιπαρίνι (Ludovico Lipparini, 17 Φεβρουαρίου 1800 – 10 Μαρτίου 1856) ήταν φιλέλληνας Ιταλός ζωγράφος. Πηγή έμπνευσής του στάθηκε η τετράτομη « Ιστορία της αναγεννήσεως της Ελλάδος » του Γάλλου φιλέλληνα Φρανσουά Πουκεβίλ. (Πηγή Κώστα Σαμάντη).
Ο τάφος και η βεβήλωσή του
Το 1826.10.Απρίλη, μετά την ηρωική έξοδο των πολιορκημένων στο Μεσολόγγι, οι Τούρκοι, προκειμένου να βρουν τα όπλα του Μάρκου Μπότσαρη, βεβήλωσαν τον τάφο του και διασκόρπισαν τα οστά του.
(2) Η « Ελληνοπούλα » με δάκτυλο της προσπαθεί να διαβάσει το όνομα του Μάρκου Μπότσαρη …
Ο Γάλλος γλύπτης Davidd’ Angers (1788 – 1856)
ο Γάλλος γλύπτης David d’ Angers όταν πληροφορήθηκε τον ηρωικό θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη, φιλοτέχνησε στο Παρίσι ανάγλυφο άγαλμα, το οποίο, αφού δύο φορές εξέθεσε στο κοινό, το 1826 και το 1834 και απέσπασε το γενικό θαυμασμό, το χάρισε στην Ελλάδα, με την επιθυμία να τοποθετηθεί πάνω από το μνήμα του Μάρκου Μπότσαρη. Το εν λόγω άγαλμα αργότερα έγινε στην Ελλάδα γνωστό με τα ονόματα : « Ελληνοπούλα » « Ρωμιοπούλα » « κόρη του Μπότσαρη » ή « Παιδούλα της Ελλάδας ».
Το μνημείο του Μάρκου Μπότσαρη
Ο λόγιος Μιχαήλ Σχινάς πρότεινε στο Βασιλιά Όθωνα να κατασκευαστεί στον κήπο των Ηρώων του Μεσολογγίου μνημείο προς τιμήν του Μάρκου Μπότσαρη, στο οποίο, αφού ενταφιαστούν ξανά τα οστά του, να τοποθετηθεί πάνω στην ταφόπετρα το ανάγλυφο άγαλμα η « Ελληνοπούλα » . Η Ελλάδα αφού αποδέχτηκε την παραπάνω πρόταση και την επιθυμία του David d’ Angers, η « Ελληνοπούλα » έφθασε στο Ναύπλιο με το Γαλλικό πλοίο « Αχιλλεύς » . Και στη συνέχεια το 1835 μεταφέρθηκε στο Μεσολόγγι, όπου στις 18 Οκτωβρίου 1838 τοποθετήθηκε πάνω από τον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη.
Η βεβήλωση του μνημείου
Για δεύτερη φορά βεβηλώθηκε ο τάφος του Μάρκου Μπότσαρη και μαζί του αυτή τη φορά και η « Ελληνοπούλα », η οποία έχει καθίσει στο μνήμα του μόνο πέντε έτη. Τώρα η βεβήλωση έγινε από αντιβασιλικούς ΄Ελληνες για να εκδικηθούν το Μάρκο Μπότσαρη, επειδή ο γιος του Δημήτριος υπηρετούσε ως Υπασπιστής του βασιλιά Όθωνα. ΄Ετσι επέδραμαν με μανία στο μνημείο, ανέσκαψαν τον τάφο, διασκόπισαν τα οστά του και τραυμάτισαν την « Ελληνοπούλα » στο πρόσωπο και σε διάφορα μέρη του σώματός της . Μετά ταύτα, η « Ελληνοπούλα », αφού αφαιρέθηκε από τον τάφο, απεστάλη στη Γαλλία, όπου μαθητές του David d’ Angers αποκατέστησαν τις φθορές του. Στη συνέχεια επέστρεψε στην Ελλάδα και για ασφάλεια « κλείστηκε στο Ιστορικό Εθνικό Μουσείο » όπου και φυλάσσεται. Αντί αυτού πάνω στον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη, τοποθετήθηκε ακριβές αντίγραφο της « Ελληνοπούλας », το οποίο με τη χορηγία του Ελευθερίου Βενιζέλου φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γεώργιος Μπονάνος.
Προτομές του Μάρκου Μπότσαρη
Προτομές για το Στρατηγό Μάρκο Μπότσαρη έχουν στηθεί σε πολλά μέρη της Ηπείρου και της Ελλάδας γενικότερα. Αναφέρουμε τα εξής : Στο χωριό Δράγανη ( σήμ. Αμπελιά) του Δήμου Σουλίου, τόπος καταγωγής της φάρας των Μποτσαραίων. (Βλ. άρθρο του π. Μάκου Ηλία : « Στήθηκε προτομή του Μάρκου Μπότσαρη στην Αμπελιά Σουλίου 26.07.2023). Στο Παλαιοχώρι τηςΛάκκας του Μπότσαρη. Στο Σούλι, τόπος γέννησής του. Στον Κακόλακκο του Πωγωνίου. κ.α.
« ΕΝΑΣ ΓΑΜΟΣ ΣΤΟ ΚΟΥΡΕΜΑΔΙ (από δημοσίευμα στη ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ το 1934) ( σ.σ. αναδημοσιεύτηκε στην Ιστοσελίδα του Κώτση Γεωργίου : Νέα των Φιλιατών στις 07.10.1917 )
Την περασμένη Κυριακή ο κ. Φάνης Κασέτας συνέδεσε για πάντα τη ζωή του με την ζωή της πανώριας δ)δος Θ. Δρίτσου. Το γεγονός αυτό έδωσε την ευκαιρία σ’ όλους τους γλεντζέδες νέους του Κουρεμαδιού και της γείτονος κοινότητας Λίστης να το ρίξουν έξω και να γλεντήσουν πλούσια επί δύο συνεχείς ημέρας. Το γλέντι άρχισε απ’ το Σάββατο βράδυ στο σπίτι του γαμπρού … ΣΤΕΛΙΟΣ ΓΡΑΒΙΛΑΣ».
( σ.σ. Δεν κατόρθωσα να εξακριβώσω, αν ο Φάνης Κασέτας, που αναφέρεται στο εν λόγω δημοσίευμα είναι απόγονος ή στενός συγγενής του Ιερέως Φωτίου Κασέτα. Βλ.π.κ.)
Η σύλληψη και η εξορία του Ιερέως Φωτίου Κασέτα από το Κουρεμάδι Φιλιατών
Σύμφωνα με τα παρακάτω δύο άρθρα της εφημερίδας « Φωνή της Ηπείρου » των ετών 1892 και 1893, o Ιερέας Φώτιος Κασέτας με καταγωγή από το χωριό Κουρεμάδι Φιλιατών συνελήφθη στο Τελωνείο της Σαγιάδας (Νοέμβριο 1892) από Τούρκους αστυνομικούς, επειδή μέσα στις σελίδες κάποιου παλιού εκκλησιαστικού βιβλίου που είχε αγοράσει στην Αθήνα, τού βρήκαν ένα φύλλο χαρτί πάνω στο οποίο ήταν γραμμένο το τραγούδι του Μάρκο Μπότσαρη. Στη συνέχεια, ο Ιερέας, αν και αγνοούσε την ύπαρξή του εν λόγω χαρτιού, αφού ανακρίθηκε και βασανίστηκε, σιδηροδέσμιο τον μετέφεραν με αστυνομική συνοδεία πεζή στα Ιωάννινα. Εκεί κλείστηκε στα σκοτεινά μπουντρούμια των φυλακών του κάστρου. Και, μετά από χρονοβόρα διαδικασία, αφού χαρακτηρίστηκε ως επαναστάτης και επίφοβος για το θρόνο του σουλτάνου, εστάλη εν μέσω χειμώνος στην Κωνσταντινούπολη. Το ταξίδι Γιάννενα – Κωνσταντινούπολη διαρκούσε μήνες και μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες, πολλοί ήταν αυτοί οι οποίοι κατά τη διάρκεια του ταξιδιού αυτού απεβίωναν, μην αντέχοντας τις πολλές κακουχίες. Στην Κωνσταντινούπολη ο Ιερέας Φώτιος Κασέτας, μετά από πολλές ταλαιπωρίες και βασανιστήρια, αφού καταδικάστηκε σε πενταετή φυλάκιση, απαλλάχτηκε τελικά με την επέμβαση του Πατριάρχη Νεόφυτου Η΄. .
Περισσότερες πληροφορίες για τον Ιερέα Φώτιο Κασέτα δεν βρέθηκαν, παρά τη βοήθεια που μου πρόσφεραν η κ. Φερεντίνου Ανδρομάχη – Δήμος Φιλιατών – και ο πρόεδρος της Τ.Κ. Κουρεμάδι κ. Γκούβαλης Γεώργιος .
Τα δύο άρθρα της εφημερίδας « Η Φωνή της Ηπείρου »
Ακολουθούν σε φωτογραφία τα δύο άρθρα της εφημερίδας « Η Φωνή της Ηπείρου » : Α΄. Ημερομηνίας 11.12.1892, αριθμ. φύλλου 26 και Β΄. 28.07.1893, αριθμ. φύλ. 45.
Μ.Α.Μ.