Αφιέρωμα: Ο Πλάτανος του Mύλου

Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα

Ο Πλάτανος του Mύλου

««Έπεσε» ο Πλάτανος του Μύλου». Με αυτή τη φράση πληροφορήθηκε ο γράφων από τον αδερφό του, το Γιάννη, την πτώση του Πλάτανου στο Μύλο (Παλιόμυλο) της Βέλλιανης. «Έπεσε», αφού πάλεψε για αρκετές μέρες με την τοπική μεγάλη κακοκαιρία. «΄Επεσε», γιατί το γέρικο κορμί του δεν άντεξε στον ολονύκτιο δυνατό αγέρα, που μούγκριζε σα νηστικό θεριό.

Περιγραφή – ιστορία

Σε απόσταση 350 μ. από την πλατεία της Βέλλιανης και αριστερά του δρόμου που ανεβαίνει για την αρχαία Ελέα, υπήρχε μέχρι τη 19^η Δεκεμβρίου 2021 εντός της κοίτης του Λάκκου της Γαλατσίδας ο Πλάτανος του Μύλου ή Παλιόμυλου[1]. Η διάμετρος του κορμιού του έφθανε περίπου τα επτά μέτρα, το ύψος τα 25 μ. και τα κλωνάρια του, απλωμένα σε μεγάλη απόσταση, αφού βαρέθηκαν το ανέβασμα για τον ΄Υψιστο, άλλαξαν κατεύθυνση και οι άκρες τους κόντευαν να αγγίξουν τη μάνα γη. Έμοιαζε ο Πλάτανος του Μύλου με τεράστια ομπρέλα, της οποίας το χρώμα άλλαζε στις τρεις (3) εποχές του χρόνου, πράσινο την άνοιξη και το καλοκαίρι, κίτρινο – κόκκινο το φθινόπωρο και σταχτί το χειμώνα.

Στον ίσκιο του Πλάτανου αυτού υπήρχε παλιά ταμπακόμυλος, που άλεθε τον περίφημο Τσιάμικο ταμπάκο, και λίγα μέτρα βόρεια αυτού αλευρόμυλος, των οποίων η λειτουργία σταμάτησε, του μεν πρώτου περίπου το 1910, του δε δεύτερου το 1930. Και οι δυο μύλοι την εποχή εκείνη ανήκαν στην Εκκλησία του Αγίου Νικόλα της ΄Ανω Βέλλιανης. Η Επιτροπή της τον έβγαζε κάθε πέντε (5) χρόνια σε δημοπρασία. Ο τελευταίος δε Βελλιανίτης που είχε πάρει σε δημοπρασία τον εν λόγω αλευρόμυλο ήταν ο Ευάγγελος Τσίτσιος με καταγωγή από το Προδρόμι. Σήμερα (2021) οι μύλοι αυτοί ανήκουν στο Δήμο Σουλίου. Και οι προσπάθειες που είχε ξεκινήσει πριν από χρόνια ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος των Βελλιανιτών για την αναστύλωση τους, δεν έχουν ακόμα καρποφορήσει.

(Λεπτομέρειες για τους τέσσερις παλιούς μύλους της Βέλλιανης σε άλλη συνέχεια).

Ηλικία

Πόσων χρόνων ήταν ο Πλάτανος του Μύλου της Βέλλιανης, κανένας από τους κάποτε γέροντες Βελλιανίτες δεν γνώριζε. Όλοι τους, όπως ο Στεφο Φίλης και ο Νασταση – Μπίκας, ο πρώτος γεννημένος το 1897 και ο δεύτερος το 1904, τον θυμούνται στη σημερινή του μορφή, ογκώδη, ψηλό και αγέραστο.

Χρησιμοποιήθηκε ο εν λόγω Πλάτανος από τον τύραννο Αλή Πασά ως κρεμάλα για τους τοπικούς Αρματωλούς και Κλέφτες, όπως και πολλοί άλλοι πλάτανοι πλατειών των ηπειρωτικών χωριών;

Υπήρξε σύγχρονος με τους δύο μύλους που, μάλλον, άρχισαν τη λειτουργία τους κατά το 17^ον αιώνα ή και πιο παλιά;

Η δέση

Πλησίον της δυτικής πλευράς του κορμιού του εν λόγω Πλάτανου υπήρχε δέση[2] με την οποία αρδεύονταν μέχρι τη δεκαετία του 1980 οι κήποι του Παπα – Δήμήτρη (Φιλίππου), της Βγένως Σιερίφη και του Αλληγιάννη Δημήτρη.

Ακριβως κάτω από τη δέση σχηματιζόταν μεγάλη βύρα (γούρνα), εντός της οποίας πριν το 1960 υπήρχαν ψάρια, χέλια και νεροχελώνες. Μέσα στο νερό της βύρας αυτής ορισμένα καλοκαίρια η οικογένεια του Μητρο – Λώλου έβαζε σε μικρά δεμένα χειρόβολα (δεμάτια) το λινάρι, για να μαλακώσουν οι ίνες του, προκειμένου στη συνέχεια να ετοιμαστεί για την περαιτέρω επεξεργασία.

Η μπουρύμα

Ανατολικά από τον κορμό του Πλάτανου του Μύλου, σε απόσταση περίπου δέκα (10) μέτρων, υπήρχε πριν το 1960 μικρή μπουρύμα από την οποία ανάβλυζε κρύο νερό. Με το νερό της υδρεύονταν οι οικογένειες του Τσίλη – Γιάννη (Μπίκα), του Χαρίση Μπίκα και του Μητρο – Λώλου. Η πηγή αυτή στέρευε περίπου αρχές Αυγούστου, καθότι τούτο είχε πάντα σχέση με τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες.

(Πληροφορίες : H Κωτσιω – Κούρταινα και ο Αριστοτέλης Κωνστ. Μπίκας )

*Ο Πλάτανος του Μυλου (Αρχές δεκαετίας του 1990;)*
*( Η φωτ. δεν απεικονίζει πλήρως τις πραγματικές του διαστάσεις) Αρχείο Μ.Α.Μ.*

Στις 19.12.21 ο δυνατός αγέρας, που φυσούσε όλη τη νύχτα, έσπασε το χοντρό κορμό του, με αποτέλεσμα τα πελώρια κλωνάρια του κατά το πέσιμό τους να φθάσουν περίπου μέχρι την ποργιά (είσοδο της αυλής) του σπιτιού του Νίκου Βασιλείου Μπίκα (σήμερα του γιου του Βαγγέλη)

[1] Παλιόμυλος ονομάζεταιη περιοχή που βρίσκεται νοτιοδυτικά της πηγής Πουρί του Τάκη Στέφου (Φίλη) και, μετά από λίγα μέτρα, φθάνει μέχρι το Λάκκο της Γαλατσίδας. Στην περιοχή αυτή υπήρχαν μέχρι το 1930 δύο μύλοι. Ο πρώτος προς το Λάκκο ήταν ταμπακόμυλος και ο δεύτερος αλευρόμυλος. Και οι δυο τους λειτουργούσαν με το ίδιο νερό που ερχόταν από το λάκκο του Γραβιά και το Λάκκο της Γαλατσίδας. Πλησίον του ταμπακόμυλου υψώνετο ο τεραστίων διαστάσεων Πλάτανος, που πήρε για επώνυμο το όνομα της περιοχής : « ο Πλάτανος του Παλιόμυλου » και για οικονομία λόγου, σήμερα « ο Πλάτανος του Μύλου ».

[2] . δέση : τεχνικό γύρισμα του νερού του Λάκκου της Γαλατσίδας προς μια κατεύθυνση, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για άρδευση ή για τη λειτουργία αλευρόμυλου. Στη Βέλλιανη υπήρχαν τέσσερις (4) δέσες : Η δέση των Παπαφωταίων κάτω από το μαγαζί του Βαγγέλη Αθανασίου Αντωνίου , του Τσίλη Γιάννη (Μπίκα ) στην εκβολή του λάκκου του Γραβιά, στο μεγάλο λιθάρι (κάτω από το παλιό σπίτι του Γκέλη Παναγιώτη (Μπίκα) και η τελευταία λίγα μέτρα πιο πάνω από την πηγή Βουτυρά.