Σωτήρης Λ. Δημητρίου: Περί αλλαγών τοπωνυμίων

Η δραγάνα ή ντράγκα

Σωτήρης Λ. Δημητρίου

Ντράγκανη ή Δράγανη. Ταλαιπωρία τοπωνυμίων

Εκτός από τις (συνειδητές) αλλαγές τοπωνυμίων επανειλημμένα για να περάσουν από τον προφορικό στον γραπτό της καθαρεύουσας αρκετά τοπωνύμια παραποιήθηκαν μέσω του προφορικού λόγου της εσφαλμένης εκφοράς λόγου ή από άγνοια και χάθηκε η ετυμολόγηση τους. Υπ΄όψιν ότι πάντα σε γειτονεύοντες τόπους και λαούς υπάρχουν τα δάνεια και τα αντιδάνεια λέξεων ή φράσεων. Εδώ αναφέρω κάποιες περιπτώσεις – παραδείγματα, όμως είναι πάρα πολλά, και όχι μόνο αυτά.

**Η λίμνη Προντάνη της Δράγανης (Αμπελιάς). Φωτο Λεωνίδας Τζάνης**

Η Βυθοκόρος (βυθός + κορέω =καθαρίζω), κοινώς “φαγάνα”, ή βορβοροφάγος ή δραγάνα ή “ντράγκα” εκ του αγγλικού όρου “dredger”.

Είναι ιδιαίτερος τύπος πλωτού, συνηθέστερα πλωτό ναυπήγημα χωρίς δική του πρόωση. Χρησιμοποιείται για εκβαθύνσεις, διανοίξεις, διαπλατύνσεις και γενικά τον καθαρισμό των βυθών, την αξιοποίηση διαμόρφωση ακτών για κατασκευή λιμενικών, τουριστικών κλπ. έργων. Tην αποκομιδή υλικών, την κατασκευή έργων και την περισυλλογή αντικειμένων αξίας.

Ο κλασσικός τύπος της βυθοκόρου συνίσταται από μια μηχανική διάταξη με ατέρμονα αλυσίδα που φέρεται σε τύμπανα μεταλλικού πλαισίου. Στους κρίκους της αλυσίδας αυτής φέρονται μικροί κάδοι που όταν φθάνουν στο βυθό με κάποια κλίση παραλαμβάνουν την λάσπη (“ιλύ”) και κατά την επιστροφή τους την απορρίπτουν σε φορτηγίδες ή σε ίδια κύτη (αμπάρια) της βυθοκόρου που όταν γεμίσουν μετακινείται μακράν και τα απορρίπτει από ύφαλα ανοίγματα.

Διαβάζουμε: «Εφημερίς των Συζητήσεων, αρ. φύλ. 19, 12.12.1893: 3

ΕΚ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Ἀρχαῖα τείχη

Ὡς γνωστὸν ἡ βυθοκόρος ἐργάζεται πρὸς ἐκβάθυνσιν παρὰ τὴν πλατεῖαν Τζελέπη καὶ πρὸ τῶν πρακτορείων τῶν διαφόρων ἀτμοπλοϊῶν. Προχθὲς οἱ ἐργάται αὐτῆς παρετήρησαν ὅτι οἱ σκάπτοντες τὸ ἔδαφος κάδοι ἀνείλκυον τεμάχια λίθων τετραγώνων, ἐφ’ ὧν ὑπῆρχον προσκεκολλημμένα τεμάχια ἀσβέστου, ἀνήγγειλαν δὲ τοῦτο πρὸς τὸν πρόεδρον τῆς λιμενικῆς ἐπιτροπῆς. Προσκληθεὶς ὁ ἔφορος τῶν ἀρχαιοτήτων εἶπεν ὅτι οἱ λίθοι οὗτοι ἀπεσπάσθησαν ἀπὸ κτιρίου ἐν τῷ βυθῷ τῆς θαλάσσης εὑρισκομένου, πιθανῶς δὲ οἱ ἀποσπασθέντες λίθοι νὰ ἀνήκωσιν εἰς τὰ μέχρι τοῦ μέρους ἐκείνου ἐξικνούμενα μακρὰ τείχη. Ἐν τοσούτῳ ἡ βυθοκόρος διέκοψε τὰς ἐκεῖ ἐργασίας της».

Είναι πλέον γνωστό ποια είναι και πού χρησιμοποιείται η δραγάνα ή ντράγκα, και γνωρίζουμε ότι υπάρχει στο χωριό Ντράγκανη, η λίμνη Προντάνη.

Το χωριό Ντράγκανη =>Ντράγανη, ελέω εξωραϊσμού της γραφής σε καθαρεύουσα τα «τραχιά» σύμφωνα «Ντ» και «γκ» έδωσαν την θέση τους (στην κρατούσα γλώσσα των λογίων της εποχής) στο αντίστιχο οδοντικό «δ» και αντίστιχο ουρανικό σύμφωνο «γ» (όπως γινόταν πάντα) και γράφτηκε Δράγανη (σήμερα αλλαγμένο σε Αμπελιά).

Είναι πολύ πιθανό οι κάτοικοι του παραπάνω χωριού της Δράγανης να χρησιμοποιούσαν κάποια έστω υποτυπώδη δραγάνα ή ντράγκα για εκβάθυνση της λίμνης ή για αποκομιδή υλικών, ακόμα και για έρευνα του βυθού και περισυλλογή ευρημάτων. Επομένως αμφισβητείται ή καταρρίπτεται αυτή η εμμονή ότι οπωσδήποτε η Δράγανη αποτελεί σλάβικο τοπωνύμιο, όπως και η κατάληξη «νη» είναι ελληνική – αρβανίτικη στο θηλυκό (κυρίως) τοπωνύμιο. Έχει ευρέως χρησιμοποιηθεί στην Ελλάδα και στην Β.Ήπειρο (σήμερα Αλβανία). Ένα μέρος τοπωνυμίων της Θεσπρωτίας είναι όντως σλαβικά ή έχουν επηρεαστεί από τα σλάβικα. Οι κάτοικοι εδώ μιλούσαν πάντα αρβανίτικα της Ηπειρωτικής διαλέκτου και ελληνικά, οι Σλάβοι έχουν πριν 600 χρόνια φύγει μετά από κάποια μικρή παραμονή στον τόπο.

Δράγανο ως τοπωνύμιο χωριού υπάρχει στην Λευκάδα και αλλού.

Δρυμίτσα.

Από την λέξη Δρυμός, υποκοριστικό, μικρός δρυμός.

Για την ορθογραφία και τους γραμματικούς της εποχής, πρέπει να πούμε μόνο, ότι έκαναν ό,τι μπορούσαν, τίποτε άλλο

Πέστανη (κακώς προφέρεται ή γράφεται από κάποιους, « Πέστιανη»),

Υπάρχει Peshtani (στην Β. Ήπειρο ή Ν. Αλβανία και Peshtani – Пештани (χωριό στην λίμνη Αχρίδα) όπου κατοικούσαν αρβανιτόφωνοι συνειδησιακά μάλλον «Αλβανοποιημένοι». Κάτι αντίστοιχο που έγινε στην Β. Μακεδονία με τους Έλληνες που «Σλαβοποιήθηκαν». Μοναστήριον κλπ.

Πέστανη γράφεται όπως όλα αυτά τα ομοιοκατάληκτα, αλλά χωρίς άρθρο αρβανίτικα προφέρεται Πέσταν. Το άρθρο στην αρβανίτικη πηγαίνει στο τέλος, όπως και στην αιτιατική.

(Η λέξη είναι αρβανίτικη σύνθετη και σημαίνει Πέντε Στάνες. Ολόκληρο στα ελληνικά ακριβολογώντας «παρακινδυνευμένα» θα το λέγαμε, «Πεντόστανο».

Η λέξη «στάνη» είναι αρβανίτικη και όχι Αλβανική).

Η καταγωγή της λέξης προϋπάρχει και η γραφή έπεται. Κάθε λαός την γράφει με τους δικούς του γραφικούς χαρακτήρες. Αυτό δεν της αλλάζει όμως γλωσσική καταγωγή. Αν γράψουμε το όνομά μας με σλάβικα γράμματα, δεν σημαίνει ότι γίναμε Σλάβοι.

Κουσοβίτσα (Γράφω για αυτό, στο βιβλίο μου: «Μείναμε Εμείς…!»

Το παλιό χωριό λεγόταν Χρυσοβίτσα (υπήρχε η Παναγία η Χρυσοβίτισσα – Χρυσοβίτσα, όταν χάριν συντομίας αποβάλλεται το ενδιάμεσο «ι»). Η τοπική μας παράδοση λέει ότι, από τους Σλάβους μάλλον της εποχής του Στέφανου Δουσάν, η προφορά έκανε το Χ => Κ, εξαφάνισε το «ρο»το οποίο τους ήταν δύσκολο στην προφορά και έμεινε Κυσοβίτσα. Γράφοντας το οι Λατίνοι Kusovitsa, διαβάστηκε – μεταφράστηκε, ως Κουσοβίτσα και έτσι παρέμεινε. Αυτό ήρθε στις μέρες μας μέσα από προφορικό λόγο αγραμμάτων που όμως επαληθεύεται και από λίγες γραπτές περιπτώσεις οι οποίες συμπίπτουν με την παράδοση. Σε κάθε εποχή, προηγουμένων 10ετιών και μάλιστα σε ελληνικά συγγράμματα, υπήρχαν και λάθος αντιγραφές, που στην μία σελίδα το γράφουν σωστά και σε κάποια επόμενη το παράφρασαν ακόμη και ως «Κοσοβίτσα».

Το απόλυτα βέβαιο δεν υπάρχει ποτέ και πουθενά, έτσι και εδώ. Το κείμενο αυτό δίνει όμως μία πιο λογική και χωρίς εμμονές διάσταση, δεδομένου ότι υπάρχει ως βάση η αφετηρία της γνώσης και της γλωσσικής απόδοσης αυτού του ομιλουμένου γλωσσικού ιδιώματος. Όχι του μεταφραστή της google ή του λεξικού άλλων κρατών.

Έχουν γίνει απεγνωσμένες προσπάθειες υπό την άγνοια αυτών γλωσσικών ιδιωμάτων ή διαλέκτων να μεταφέρουν την άγνοια τους ή την εμμονή τους ως δεδομένο ότι είναι Σλάβικα τοπωνύμια.

Η Σλάβικη, (όταν έφτασαν οι Σλάβοι στην περιοχή ήταν μία πάμπτωχη, ας πούμε «γλώσσα») μάλλον πήρε πάρα πολλά γλωσσικά ιδιώματα από την περιοχή και τις φυλές ή τα έθνη στα οποία ανάμεσά τους ήρθε και για πολύ λίγο έμεινε, παρά έδωσε γλωσσικά ιδιώματα. Και όσα έδωσε ήταν κυρίως τα γλωσσικά δάνεια που πήρε, αλλοιωμένα ή μεταμορφωμένα, τα έδωσε ως αντιδάνεια! Και αναφέρομαι στον προφορικό λόγο, διότι γραπτό λόγο, ως γνωστό, όταν ήρθαν στην χερσόνησο του Αίμου, δεν είχαν!

Έμειναν αρκετά Σλάβικα τοπωνύμια βέβαια αλλά όχι σε αυτό τον βαθμό που με τόση εμμονή παρουσιάζονται και έχει επηρεαστεί μάλιστα και η Βάσω Ψιμούλη σε ένα άριστο κατά τα άλλα, πόνημά της (Σούλι και Σουλιώτες), ενώ μέγιστο κακό έγινε πάνω σε αυτό και από ιστορικούς της επανάστασης του ΄21, από άγνοια της αρβανίτικης και διότι έγιναν προσπάθειες να «εξωραΐσουν» ονόματα και τοπωνύμια από την αρβανίτικη στην …καθαρεύουσα!

Φυσικά δεν έπρεπε κανείς που δεν γνώριζε την αρβανίτικη να «μπλέξει» με ονομασίες τοπωνύμια και προφορές, όπου αυτά δεν είναι σε νεοελληνική διότι το λάθος είναι προφανές ότι θα γινόταν, και δυστυχώς έγινε παντού! Ούτε συμβουλεύτηκαν ποτέ κάποιον καλό γνώστη της αρβανίτικης και των ετυμολογήσεων αυτής, όπως θα έπρεπε.

Έτσι συντέλεσε αυτό ΚΑΙ μέσα από τα ονόματα, τοπωνύμια και προφορές να αλλοιωθεί περισσότερο και η ιστορία!

Λιόπεσι (Lopësi)

Παλιό χωριό των μουσουλμάνων της Θεσπρωτίας το οποίο εγκαταλείφτηκε, όταν έφυγαν για την Αλβανία (1944). Έχουν άηχο «ε» το οποίο το γράφουν με διαλυτικά: ë.

Ένα ακόμη διαφορετικό παράδειγμα περί των τοπωνυμίων, τα οποία ερμηνεύονται και παρερμηνεύονται κατά το δοκούν. Άγνοια ή σκοπιμότητα; Δεν έχουμε να φοβηθούμε τίποτε απολύτως από την αλήθεια! Άρα γιατί όλες αυτές οι παραποιήσεις;

Στο βιβλίο που γράφτηκε από μουσουλμανοτσάμη συγγραφέα για να έχει όλες τις ακριβείς πληροφορίες ο Ενβέρ Χότζα, έχω επαληθεύσει πολλά από τα περιεχόμενα και πιστεύω ότι είναι ακριβές (δεν θα τολμούσαν και να ήθελαν άλλωστε να του δώσουν ψευδείς πληροφορίες) γράφει και τα ονόματα που έδιναν τις πληροφορίες για τον κάθε τόπο.

Στο από πάνω κείμενο Lopësit (Λιόπεσιτ) σε πτώση γενική και αλλάζει μόνο η κατάληξη.

Για το Λιόπεσι (Lopësi) απόδοση στα ελληνικά:

Η προέλευση του ονόματος του χωριού: Αυτός ο μύθος λέει για το χωριό Λιόπεσι: Στην πηγή του Γκινίκα, μια αγελάδα έξυνε την γη με τα κέρατα και βγήκε νερό, και το μέρος ειπώθηκε Πηγή της Αγελάδας, οπότε όταν χτίστηκαν τα σπίτια στην «πηγή της αγελάδας», το χωριό πήρε το όνομα «της Αγελάδας».

Lopës, λέγεται χωρίς άρθρο και με το άρθρο Lopësi (πηγαίνει πάντα στο τέλος). Αν βέβαια οι έποικοι από τα γύρω χωριά μεταγενέστερα το προφέρουν «Λιόψι» με την ντοπιολαλιά η οποία «τρώει» κάποια φωνήεντα , αυτό δεν ενδιαφέρει την αλήθεια. Ακόμη, ούτε «ο ήλιος έπεσε» και ειπώθηκε, «Λιόπεσι» ούτε κάτι άλλο περίεργο συνέβη. Όπου υπήρχε αγελαδοστάσι στην αρβανίτικη ονομαζόταν Λιόπëσι η πρώτη συλλαβή γράφεται Lo αλλά η προφορά είναι «Λιο». Lopës χωρίς άρθρο αλλά καθιερώνονται τα τοπωνύμια μαζί με το άρθρο. Εδώ, Lopësi.

Η αλήθεια κάνει την δουλειά της και δεν ενοχλεί κανέναν. Γιατί άραγε την κυνηγούν; Αναρωτηθείτε!

Η ιστορία όμως δεν κάνει κανενός την χάρη, όσες προσβολές και αν δέχεται απλά οδηγεί την παραποίηση σε αδιέξοδα!