100 χρόνια μνήμες από τη Μικρασιατική Τραγωδία. Οι πρόσφυγες στη Θεσπρωτία

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Του Παντελή Κυπριανού – Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών

Ιούλιος 1922. Ο ελληνικός στρατός από το Μάϊο του 1919 είναι στη Σμύρνη. Τον Ιούλιο του 1920 είναι στην Ανατολική Θράκη. Οι συγκρούσεις με τον ενισχυόμενο κεμαλικό στρατό έχουν κοπάσει από το 1921. Γάλλοι και Ιταλοί έχουν αποσυρθεί από τη νότια Τουρκία. Μένουν λίγοι με τους Άγγλους στη Σμύρνη και την Πόλη. Στην Αθήνα οι εφημερίδες σιωπούν γι αυτά. Η βασιλική κυβέρνηση αδυνατεί να συνάψει δάνειο, ο στρατός στερείται τα στοιχειώδη. Τον Ιούλιο του 1922 αποφασίζεται, σαν αντιπερισπασμός η κατάληψη της Πόλης αλλά τα «συμμαχικά» στρατεύματα δεν το επιτρέπουν.

Πώς βρέθηκε ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη; Για να προστατέψει τους άγρια κατατρεγμένους χριστιανούς υποστήριξαν οι βενιζελικοί και υποστηρίζουν σήμερα Ιστορικοί όπως ο Κ. Σβολόπουλος. Οι Έλληνες και οι ελληνικές κυβερνήσεις, για τη Διδώ Σωτηρίου, υπηρέτησαν τα συμφέροντα των «συμμάχων» στέλνοντας το στρατό που δεν έστειλαν αυτοί. Κάποιοι, ιδιαίτερα ο Ι. Μεταξάς, υποστήριξαν ότι η εκστρατεία ήταν καταδικασμένη εξαρχής σε αποτυχία.

Με την κατάρρευση του Μετώπου, τον Αύγουστο του 1922, στρατός και πολίτες άφησαν τα πάντα. Το ίδιο και οι χριστιανοί από τις μη εμπόλεμες περιοχές, Κιλικία, Καππαδοκία, Πόντο. Κάποιοι που ήθελαν να μείνουν βρέθηκαν αντιμέτωποι με τους άτακτους, τους τσέτες, και τα νέα τάγματα εργασίας -στρατολόγησαν τους άρρενες 16-45 χρονών. Γενάρη του 1923 υπογράφεται η συνθήκη της Λωζάνης, στην Ελβετία, η πρώτη συνθήκη που προβλέπει υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών -ακόμη και σήμερα αγνοείται ο εμπνευστής της απάνθρωπης αυτής απόφασης. Με τη συνθήκη της Λωζάννης ήρθαν ακόμη μισό εκατομμύριο πρόσφυγες. Επίσημα όλοι εκτιμήθηκαν, με την απογραφή του 1928, σε 1.221.000. Ο πραγματικός αριθμός είναι μεγαλύτερος. Πολλοί χάθηκαν στο δρόμο από την πείνα και τις αρρώστιες. Στην τραγωδία αυτή έχασαν τη ζωή τους 700.000 κοντά χριστιανοί.

Οι πρόσφυγες ήρθαν κυρίως με πλοία. Οι ευπορότεροι και οι πιο μορφωμένοι πήγαν στις πόλεις, στην Αθήνα. Οι άλλοι, κυρίως, στη βόρεια Ελλάδα. Πολλοί μέσω Κέρκυρας, Κεφαλληνιάς, Πρέβεζας ήρθαν στην Ήπειρο. Στόχος ήταν η εγκατάσταση μεγάλου αριθμού προσφύγων στην Ήπειρο, ιδιαίτερα τη σημερινή Θεσπρωτία μετά την προσδοκώμενη αποχώρηση των 20,000 Τσάμηδων που τελικά έμειναν. Το Υπουργείο Περιθάψεως σε έγγραφο στο Διοικητή Ηπείρου, στις 8 Νοεμβρίου 1922, ορίζει: «Προκειμένου αποσταλή εις Ήπειρον μέγας αριθμός προσφύγων, παρακαλώ διατάξητε διάθεσιν εκκλησιαστικών και μοναστηριακών οικημάτων προς στέγασιν μέρος αυτών, εκδιδόντες καταλλήλους οδηγίας εις τους κατά τόπους εκκλησιαστικούς προϊσταμένους».

Για ένα χρόνο η Θεσπρωτία -τότε νομός Ιωαννίνων- δέχτηκε χιλιάδες πρόσφυγες. Οι παραλίες της Πάργας, της Πλαταριάς, οι επαρχίες Μαργαριτίου, Παραμυθιάς, Φιλιατών «φιλοξένησαν» χιλιάδες. Αρχές του 1923 στη σημερινή Θεσπρωτία -με την εξάιρεση της Πάργας- καταγράφηκαν 5.000 πρόσφυγες, οι πλείστοι από την Καππαδοκία. Στις 21 Δεκεμβρίου 1922 ο Γ. Ποταμιάνος, πρόεδρος της Επιτροπής Προσφύγων Ηγουμενίτσας τηλεγραφεί στις αρχές: «Πληροφορούμεθα ότι αποστέλλονται Παραμυθιάν δι’ Ηγουμενίτσης 2.500 πρόσφυγες ΣΤΟΠ. Απολύτως αδύνατος πάσα αποβίβασις ποσφύγων ενταύθα αποβιβασθέντες προσφάτως έτεροι δύο χιλιάδες πεντακόσιοι εισέτι δεν κατενεμήθησαν ελλείψει μεταγωγιικών μέσων οι πλείστοι παραμένωσιν άστεγοι και αποσκευαί των εις την διάθεσιν των επιτηδείων το χείριστον ότι είναι προσβεβλημένοι εξ ευλογίας…». Λίγο οι αρρώστιες λίγο η φτώχεια πολλοί πρόσφυγες έφυγαν. Κάποιοι οργανωμένα -από τη σημερινή Νέα Σελεύκεια στην Ασφάκα στα Γιάννενα και από την Πάργα στην Καβάλα. Άλλοι ατομικά ιδιαίτερα από τις Φιλιάτες παρά τις απαγορεύσεις της αστυνομίας.

Από το 1923 τα πράγματα είναι καλύτερα. ΟΙ μετακινήσεις είναι πιο στοχευμένες. Από τον Αύγουστο του 1923 γίνεται προσπάθεια οι πρόσφυγες στην Ήπειρο από την Κιλικία να έρθουν στην Ηγουμενίτσα. Έτσι προοδευτικά εγκαθίστανται στη Νέα Σελεύκεια -γίνεται αυτόνομη κοινότητα το 1928- πρόσφυγες από την Πρέβεζα, κατόπιν από τα Γιάννενα και την Κέρκυρα. Από την Κέρκυρα έρχονται και οι περισσότεροι πρόσφυγες που ζουν σήμερα στην Ηγουμενίτσα και οι πρόσφυγες στην Αρπίτσα (Πέρδικα) από τα Πέρματα του Ικονίου. Με την έλευση των προσφύγων θα αλλάξουν πολλά. Ο πολιτισμός, η οικονομία, η ζωή. Έχουμε την τύχη να παίζονται στην περιοχή μας δύο σημαντικά θεατρικά έργα. Οι «Παστρικές» στη Δωδώνη και η «Γυναίκα Πρόσφυγας» στη Γιτάνη. Όποιος/α τα δει θα καταλάβει. Και πώς αντιμετωπίστηκαν οι πρόσφυγες αλλά και τι έφεραν μαζί τους.