Άρθρο για τα τοπωνύμια στο Σούλι

Γράφει ο Σωτήρης Λ. Δημητρίου

Περί τοπωνυμίων στο Σούλι

Έχουν γραφτεί αρκετές απόψεις περί των τοπωνυμίων στο Σούλι.

Για να μπορέσουμε να πλησιάσουμε την πραγματικότητα πρέπει πρώτα να ξέρουμε τις ακριβείς λέξεις με την πραγματική προφορά τους και όχι όπως γράφτηκαν από καλαμαράδες οι οποίοι δεν ήξεραν καθόλου το ιδίωμα που μιλιόταν εκεί, αυτήν την εποχή. Επίσης να αποκλείσουμε την μετατροπή λέξεων – τοπωνυμίων έτσι όπως έγιναν απεγνωσμένες προσπάθειες «ελληνοποίησης» τους ή αλλάζοντας φθόγγους που δεν μπορούσαν να προφέρουν. Μετά να αποκλείσουμε αυτές τις πιθανότητες που δεν είναι δυνατόν να ισχύουν. Έτσι θα υπάρχει μικρότερος όγκος προς έρευνα ή ετυμολογική ερμηνεία. Για να αποφασίσουμε να δώσουμε «ετυμολογική ταυτότητα μιας γλώσσας, ή διαλέκτου ή ιδιώματος πρέπει σε αυτή την προσπάθεια να γνωρίζουμε την ερμηνεία που θέλουμε να κάνουμε, τον τρόπο και τις συνήθειες του συγκεκριμένου λαού.

Όταν αγνοούνται αυτά και πολλά άλλα και επιμένουν κάποιοι να ερμηνεύουν κάτι άγνωστο για αυτούς, θα μεταφέρουν εσφαλμένες πληροφορίες! Όπως και εδώ έτσι και γενικότερα, πολλά αρβανίτικα, ετυμολογούνται από την αρχαία ελληνική, ενώ κάποια εκλείπουν από την καθομιλούμενη ελληνική. Αυτό το βεβαιώνουν και αρμόδιοι περί αυτών, επιστήμονες.

Δεν χωράνε σοβινιστικές εμμονές όταν μέσα μας θέλουμε να ερευνήσουμε μόνο υπέρ της αλήθειας.

Ας μη προσπαθούμε να πιστοποιούμε τα «θέλω» μας οπωσδήποτε με διάφορα ατοπήματα!

Ξεκινούμε να αποκλείουμε ότι στο Σούλι υπήρχε κατοίκηση τους αρχαίους χρόνους. Μας το βεβαιώνουν οι αρχαιολόγοι. Δεν έζησαν εκεί ποτέ Σλάβοι, δεν το υποστήριξε κανένας σοβαρός ιστορικός.

Το κάστρο της Κιάφας πρωτοχτίστηκε από τους Ενετούς σαφώς γύρω ή πριν το 1.500 φτωχές οι πληροφορίες. Έμεινε πλήρως κατεδαφισμένο και επανακτίστηκε από τον Αλή πασά μετά την πρώτη απομάκρυνση των Σουλιωτών.

Αρβανιτόφωνοι Έλληνες Χριστιανοί ορθόδοξοι ανέβηκαν και κατοίκησαν και έπαιξαν κυρίαρχο λόγο στην ονομάτιση τοπωνυμίων τα οποία αργότερα κάποια μεταφράστηκαν ή μισομεταφράστηκαν ή αλλοιώθηκε η προφορά τους.

Προσέξτε το «e » εδώ χρησιμοποιείται ως «κλειστό «ε» ή «ανοιχτό «ου». Όπως στην Γαλλική κλειστό «ε».

Ne+ Βαρρ+ Ίκου = Πήγε στον τάφο ή Α Βαρρ Ίκο=, Α Βαρρ Ίκο = θάβω ή έθαψα, ο τάφος. Λέξη κλειδί είναι ο τάφος, το μνήμα.

Έχει γίνει και αναφορά για παλιό νεκροταφείο ή μνήματα κοντά στον τόπο.

Σα μeνόν νe βα = Σαμeνόννeβα = Λέξη κλειδί, Βα=πέρασμα

Αυτό είναι προϊόν ετυμολόγησης από μονοσύλλαβες αρβανίτικες λέξεις. Πως περνάς στο πέρασμα ή πόσο αργείς στο πέρασμα. Δικαιολογείται επακριβώς αυτό στην Σαμονίβα η οποία είναι ακριβώς πέρασμα, από Σούλι προς Κιάφα και το αντίθετο αλλά και από την Σαμονίβα Νότια όπου συναντούσαν τον Αχέροντα και πήγαιναν προς Γλυκή ή και αντίθετα. Το πέρασμα λέγεται «Βα» στην αρβανίτικη και υπάρχουν κάποια λίγα γνωστά τοπωνύμια με μόνο αυτό.

Συγγενεύει με το Βαίνω=Πηγαίνω, Va (Ιτ.)= Πηγαίνω

Δεν είναι λοιπόν η κατάληξη κανενός …Σλάβικου τοπωνυμίου.

Η Σαμονίβα, λοιπόν αποτελούσε τότε πέρασμα!

Ζα + βρούχο: (προφερόταν όμως Ζιά βρούχο) «πένθος βιάσου» (θα μπορούσε να είναι τα συνθετικά των λέξεων ή αν λεγόταν Ζιά μπρούχο, ίσως η σύνθεση λέξεων να έρχεται από το πένθος + μούγκρισμα). Δεν έφτασε στις μέρες μας.

Μπρέγκου Βετeτίμε = Λόφος Αστραπής. Έχει γραφεί από παλαιούς και νέους ερευνητές και συγγραφείς, λάθος η προφορά, διότι απλά δεν γνωρίζουν την αρβανίτικη. Έτσι γράφουν όλοι: «Βρέκε Βετετίμε» που δεν ισχύει σε καμιά περίπτωση και δεν υπάρχει καμιά ερμηνεία. Πλήρες με το άρθρο του δεν μπορούσαν ούτε να το πουν ούτε να το θυμούνται οι συγγραφείς, λέγεται: Μπρέγκου ι Βετeτίμeσe=Λόφος της Αστραπής.

Δeμπeς: (κακώς γράφεται «Δέμπες» αλλά δεν υπάρχει το αντίστοιχο γράμμα στην προφορά)= Δόντια αλλά κάτι αντίστοιχο με οδοντωτό, όπως «βράχος». Το ίδιο γράφει και ο Π. Φουρίκης.

Μούργκα: (Ομοίως χρησιμοποιείται και στην Ελληνική)

Μπίρα ή Βίρα: Τρύπα

Παρακάτω με βρίσκει σύμφωνο και ο *Πέτρος Φουρίκης σε κάποια όμως η προφορά ίσως να διαφέρει ελάχιστα, με αυτή της Θεσπρωτίας, εκτός και μέσα από τα χρόνια παραποιήθηκε κάτι. Ο Πέτρος Φουρίκης γνώρισε Σουλιώτες και μίλησε μαζί τους.

Σαμονίβα: «Κρανιά ίσως», επιφυλάσσεται ο Π. Φουρίκης, ενώ στην περιοχή της Θεσπρωτίας, Πάργας, Φαναρίου η κρανιά αποκαλείται, «κρανέε».

Βούτζι: Αβρότονο φυτό (του γένους Αρτεμισία)

Στρέθεζα: Μικρό οροπέδιο [το «ζα» στο τέλος του αρβανίτικου ιδιώματος πιστοποιεί ότι είναι υποκοριστικό του θηλυκού]

Φέρεζα: Μικρά βάτος

Βίλια: Η βίγλα, παρατηρητήριο.

Λάκκα: Μικρή κοιλάδα, αρβανίτικο ιδίωμα. Χρησιμοποιείται και στην Ελληνική.

Σεν ε Πρέμπτε: Αγ. Παρασκευή, Νερό της Προβατίνας κ.α. από νωρίς μεταφράστηκαν, ενώ σε άλλα τοπωνύμια υπάρχουν οι ίδιες λέξεις στην ελληνική και στο αρβανίτικο ιδίωμα.

Πού είναι λοιπόν τα Σλάβικα τοπωνύμια;

Γιατί έπρεπε οι Έλληνες αρβανιτόφωνοι να ήταν και να είναι «μεταξύ σφύρας και άκμονος;». (Είναι γνωστή η «σφύρα» αλλά δυστυχώς και ο «άκμονας» Ο νοών, νοήτω και ας μην αναλυθεί περαιτέρω. Ο σωβινισμός δεν γίνεται «πρόοδος», όταν πηγαίνει κάποιος στην λάθος πλευρά και παραποιεί εσκεμμένα την αλήθεια. Υπάρχει και η σωστή ενημέρωση, αρκετά με την κρυφή ή πλάγια εναντίωση… να κοπάσει πια ο κιτρινισμός και η παραπληροφόρηση, από όλες τις πλευρές! Και από μέσα και απέξω!

Απορίας άξιο είναι γιατί όλοι οι μη γνωρίζοντες, ούτε Σλάβικα, ούτε το τοπικό αρβανίτικο ιδίωμα, καταφεύγουν να τα αποκαλέσουν «σλάβικα τοπωνύμια». Αδιευκρίνιστο τίνος λαού σλάβικη προφορά εννοούν. Από την εποχή του Στέφανου Δουσάν έμειναν κάποια τοπωνύμια χωριών και είναι γνωστά.

Πολλές οι πηγές της εποχής της προεπαναστατικής και επαναστατικής περιόδου, οι οποίες αν δεν δίνουν την πλήρη αλήθεια, δίνουν έντονα το στίγμα της αλήθειας.

Όσο για τους άξιους Σουλιώτες μαχητές, είναι γνωστό το ομιλούμενο ιδίωμα… Όλη η λάσπη της γης δεν μπορεί να θάψει την αλήθεια! Απλά θεωρείται σωβινισμός κάθε ψεύδος, από όπου και αν προέρχεται.

Επειδή λοιπόν το «αρβανίτικο ιδίωμα», αποτελείται από το μεγαλύτερο μέρος του από μονοσύλλαβες και δισύλλαβες λέξεις, μερικές φορές γίνονταν συνθέσεις λέξεων, ειδικά στο τοπωνύμια, που έχουν σχέση με την γεωμορφία. Κάποιες ελάχιστες από αυτές θέλουν περεταίρω μελέτη για να ετυμολογηθούν. Αυτό δεν σημαίνει ότι όποιος θέλει να περάσει στην λήθη το πέρασμα του αρβανίτικου ιδιώματος και άρα και των Ελλήνων που τα μιλούσαν, πρέπει και να αλλοιώσει καταστάσεις. Εκδηλώνουν όμως έστω και πλαγίως τον σωβινισμό, κατά των Ελλήνων που μιλούσαν ή και μιλάνε αρβανίτικα. Άλλοι για να οικειοποιηθούν την ιστορία τους, άλλοι από άγνοια,.

Το βέβαιο όμως είναι ότι δυστυχώς η πλειονότητα έχουμε άσχημη εμπειρία από τους «τουρκαλβανούς» ή «μουσουλμανοτσάμηδες» ή συντομογραφικά λόγω γεωγραφικού προσδιορισμού, «τσάμηδες» και αρνούμαστε οτιδήποτε κοινό με τους συμμάχους των Τούρκων . Αν ήσαν σύμμαχοι μας οι Σκιπτάρηδες και όχι σύμμαχοι των Τούρκων, θα είχε έρθει η απελευθέρωση από το 1824 και για τα δύο συγγενεύοντα έθνη και όχι το 1913.

Είναι πια καιρός να σταματήσουν να είναι νοσταλγοί της Οθωμανικής οπισθοδρόμησης και «εμείς» να «πλαγιοκοπούμε» δίγλωσσους Έλληνες με σωβινισμό! Και τέλος ο κάθε ένας ξέρει πολύ καλά να αυτοπροσδιορίζεται.

*Ο Πέτρος Φουρίκης (Σαλαμίνα) 1878 – Αθήνα 1936) ήταν Έλληνας φιλόλογος, ιστορικός, λαογράφος και γλωσσολόγος, μιλούσε ως Σαλαμίνιος καλά την αρβανίτικη. Άφησε πλούσιο έργο και αξιόπιστο για μελέτη.