Γυναικοκτονίες: Η έννοια της κακοποίησης στη σχέση είναι πολύ πιο βαθιά ριζωμένη απ΄ ό, τι νομίζουμε

Της Άννας Στεργίου*

Ποια γυναίκα κοιμάται ήσυχη μετά την δολοφονία της Κυριακής Γρίβα έξω από το αστυνομικό τμήμα Αγίων Αναργύρων; Ποιος πατέρας δεν αγωνιά με ποιον θα μπλέξει το κοριτσάκι του; Ποια μάνα δεν αναρωτιέται γιατί άργησε η κόρη της ή αν τσακώθηκε άσχημα ο γιος της με την κοπέλα του;  

Από την Καρολάιν μέχρι την Ελένη Τοπαλούδη και από την Γαρυφαλλιά μέχρι την Κυριακή ο κόσμος για τις γυναίκες δεν στεγνώνει από δάκρυα. Αν και τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας στη Θεσπρωτία είναι περιορισμένα δεν είναι ανύπαρκτα. 

Η «Γυναικοκτονία» δεν είναι απλά ένα στίγμα για την κοινωνία μας. Είναι ένας θανάσιμος, φαύλος κύκλος, που πρέπει να σταματήσει. Αλλά για να γίνει αυτό χρειάζεται οδικός χάρτης κι ολοκληρωμένη διαχείριση θύματος – δράστη και της οικογένειας. Δεν θα μιλήσω για πολιτικές και διοικητικές ευθύνες, που είναι δεδομένες.    

Μοναξιά κι αδυναμία στην επικοινωνία

Τις τελευταίες δεκαετίες τα φύλα ζουν σε μεταβατικό στάδιο, όπου έχουμε απόλυτη σύγχυση ρόλων. Πέρα από τη μοναξιά και την αλλοτρίωση μέσα στην πανδημία ξεχάσαμε την αίσθηση της αφής. Δαιμονοποιήθηκε ακόμη και η ανθρώπινη επαφή: η αγκαλιά, το φιλί, το χάδι.  

Όμως, μία κακοποιητική σχέση δεν σημαίνει πως θα καταλήξει σε σωματική κακοποίηση. Μπορεί να περιοριστεί στη λεκτική απαξίωση, στην καταρράκωση της αυτοπεποίθησης του άλλου φύλου. Το υπόβαθρο της κακοποίησης όμως συχνά ξεκινά από το σπίτι της κακοποιημένης γυναίκας` από αδύναμα γυναικεία πρότυπα ή από κακοποιητικά ανδρικά πρότυπα. Επομένως, ο όρος «Γυναικοκτονία» θα πρέπει να είναι συμπεριληπτικός και των προηγούμενων σταδίων. 

Η ελπίδα ότι ο κακοποιητής σύντροφος θ΄αλλάξει χωρίς ψυχολογική στήριξη, δεν συμβαίνει στην πράξη. Εξάλλου, οι κακοποιητές έχουν κατά κανόνα βιώσει πρώτα οι ίδιοι κακοποίηση, οπότε χρειάζονται κι εκείνοι βοήθεια. Δυσκολεύονται να βιώσουν συναισθήματα ή τα βιώνουν με στρεβλό τρόπο. Επομένως, χρειάζονται υποχρεωτικά μαθήματα διαχείρισης θυμού και συνειδητοποίησης ότι αυτή τους η συμπεριφορά είναι λανθασμένη κι έχει κόστος.

Η απομάκρυνση από μία κακοποιητική σχέση (που μπορεί να είναι κι από μία γυναίκα προς έναν άντρα) προϋποθέτει συναισθηματική ωριμότητα, υποστηρικτικό περιβάλλον, φυγή από την παθητική αντιμετώπιση και τυχόν ενοχές και μετατροπή σ’ ενεργητική δράση.

Οι γυναίκες είναι στην πρώτη γραμμή αλλά δεν είναι τα μόνα θύματα κακοποιητικών συμπεριφορών. Κακοποίηση μπορούν να υποστούν και τα παιδιά κι οι άντρες «είσαι άχρηστος», «είσαι ανίκανος» ή άτομα του τρίτου φύλου.   

Το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο είναι προβληματικό και θεσμικά και πρακτικά κι αγνοεί πλήρως και το συναισθηματικό κομμάτι των ανθρώπων, που αποτελεί βασικό κλειδί για την αντιμετώπιση μιας οδυνηρής κατάστασης. Αγνοεί, δε, επιδεικτικά το κομμάτι των εξαρτήσεων. 

Η πρόληψη πριν την καταστολή

Η Πρόνοια είναι αποδυναμωμένη από προσωπικό και πόρους. Κοινωνιολόγοι, που διδάσκουν το μάθημα των στερεοτύπων και της ισότητας, δεν προβλέπονται στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση κι είναι εξαιρετικά περιορισμένος ο ρόλος τους στη δευτεροβάθμια. Οι κοινωνικές δομές είναι λίγες και δεν υπάρχει διασύνδεση με τον ΟΑΕΔ ούτε ρύθμιση οφειλών στις τράπεζες και σε άλλους φορείς για τις κακοποιημένες γυναίκες. 

Κόντρα σε κάθε επιστημονική προσέγγιση, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας του Κυριάκου Μητσοτάκη αντιδρά επί μονίμου βάσεως με μονοδιάστατο τρόπο στη λογική της καταστολής αντί για τη λογική της πρόληψης, προτάσσοντας την αστυνομοκρατία και τη δικαστική διευθέτηση. Δυστυχώς, ακόμη κι άντρες, που θα μπορούσαν ν’ αλλάξουν στάση ζωής, όταν παρεμβαίνει το κράτος είναι ήδη είναι αργά.  

Ο εγκλωβισμός των μανάδων σε κακοποιητικές σχέσεις

Η πραγματικότητα έχει αποδείξει πως μία γυναίκα μπορεί να μένει με τον κακοποιητή σύντροφο γιατί απλά θεωρεί πως φεύγοντας δεν προστατεύεται ή δυναμιτίζει το μέλλον των παιδιών της. 

• Πόσες τρέμουν, πως αν βρεθεί πίσω από τα κάγκελα ο κακοποιητής δεν θα έχουν να πληρώσουν το δάνειο ή τα φροντιστήρια των παιδιών; 
• Πόσες γυναίκες δεν έχουν κουράγιο ν΄ αντιμετωπίσουν τη μικρή κουτσομπόλικη κοινωνία; 
• Πόσα ζευγάρια έχουν καταπιεί το παραμύθι ότι το διαζύγιο είναι το χειρότερο για τα παιδιά τους ενώ ήδη ζουν σε δυσαρμονικό και κακοποιητικό περιβάλλον;
• Πόσες γυναίκες τρέμουν ότι δεν έχουν να πληρώσουν ούτε καλό δικηγόρο κι ο κακοποιητής σύντροφος τις έχει τρομοκρατήσει; 

Η έννοια της κακοποίησης στη σχέση είναι πολύ πιο βαθιά ριζωμένη απ΄ό, τι νομίζουμε. Το να σε υποτιμά ο σύντροφός σου, το να μη σε υπολογίζει, το να παίρνει αποφάσεις που σας αφορούν μόνος του είναι μία μορφή αλλοτρίωσης της σχέσης. Το να «φταις» υποχρεωτικά για κάθε τι που συμβαίνει στην οικογένεια είναι μία μορφή κακοποίησης. 

Τα δυο φύλα πρέπει να ξαναμάθουμε να κουβεντιάζουμε…

Μάθαμε τα δυο φύλα να πετροβολάμε ο ένας τον άλλον, αντί να κουβεντιάζουμε. Ένας σύντροφος, που θα φωνάξει επειδή φόρεσες κοντή φούστα, που θα σε εγκαταλείψει γιατί πάχυνες, γιατί δεν είσαι τέλεια το πρωί όταν ξυπνάς χωρίς μακιγιάζ, έχει ο ίδιος θέματα να λύσει. 

Η έννοια του «απόλυτου αρσενικού» όμως εγκλωβίζει και τους σύγχρονους άντρες, κι είναι μία εικόνα των περιοδικών. Δεν υπάρχουν ούτε τέλειοι άντρες ούτε τέλειες γυναίκες. Οι δυο κόσμοι που συναντιούνται στις σαπουνόπερες, οι τύποι με τα γρήγορα αυτοκίνητα και το γερό πορτοφόλι κι οι θεές της ομορφιάς δυσκολεύονται να συναντηθούν στην πραγματική ζωή. Δεν μπορούν να γίνουν όλοι οι άντρες πρίγκιπες ούτε να κερδίζουν όσα ο Ρονάλντο.

Η κακοποιητική συμπεριφορά απαντάται σ’ όλα τα κοινωνικά στρώματα. Δεν είναι μόνο η πατριαρχία αλλά κι οι άκαμπτες, καπιταλιστικές ιεραρχίες της καθημερινότητας που είναι διανθισμένες μέσα από στερεότυπα της ομορφιάς των διαφημίσεων, που εγκλωβίζουν γυναίκες κι άντρες.

Η γυναίκα της διαφήμισης ως ένα «λούστρο» με ωραίες καμπύλες, δεν συνδέεται μόνο με την πατριαρχία ούτε απαραίτητα με τον θρησκευτικό φανατισμό. Η γυναίκα – γλάστρα συνδέεται με την καπιταλιστική ιεραρχία, που προτάσσει «ανωτερότητα» σε χρήμα κι εξουσία. Αποτελεί σύμβολο υπεροχής κι η ίδια εργαλειοποιείται ως «μπιμπελό» και «θήραμα» δίπλα στον άνδρα – κυνηγό και κτήτορα. 

Πατριαρχικές σχέσεις και ιεραρχικές δομές

Επομένως, οι πατριαρχικές δομές είναι η μία όψη του νομίσματος. Η άλλη όψη είναι συμβολικές, ιεραρχικές, καπιταλιστικές σχέσεις, που επιβεβαιώνονται μέσα από τη μιντιακή λάμψη. Δεν λανσάρονται γυναικεία πρότυπα, που πρωτοστατούν στην ιατρική, στη νομική, στην  έρευνα, στην κοινωνία, στη ναυτιλία, στον τουρισμό, στις τέχνες και τον πολιτισμό. Πρωταγωνιστούν ωραία κορμιά ή καλοντυμένες κυρίες με πορσελάνες κι ακριβά μαχαιροπίρουνα` εικόνα, που συχνά αδικεί και τις ίδιες.  

Κι ενώ η Σαμάνθα του «Sex and the City» βιώνει τη σεξουαλικότητά της, η σύγχρονη Σάρλοτ του «Sex and the City» αλλάζει ως και τη θρησκεία της, για να παντρευτεί τον άντρα που αγαπά! Η Κάρι μετατρέπεται ώρες – ώρες σε χαμαιλέοντα,  προκειμένου να κερδίσει την καρδιά του Τζον. 

Το ερώτημα λοιπόν είναι μέχρι που είμαστε κι οι γυναίκες διατεθειμένες να φτάσουμε, επιμένοντας στο πλατωνικό «άλλο μισό»; Και πότε θα σταματήσουμε να παραμυθιαζόμαστε και τα δυο φύλα, ότι υπάρχουν εκεί έξω, ιδανικοί σύντροφοι;

Ανεβάζουμε τις αγάπες μας σε βάθρο κι εκεί είναι η μεγάλη παγίδα. Ο άνθρωπος που μας φέρεται σαν να είμαστε σκουπίδια, όσο ωραίο πρόσωπο ή σώμα κι αν έχει, δυσκολεύεται ή είναι ανίκανος να μας αγαπήσει. 

Οι άνθρωποι που αγαπάμε ή μας αγαπούν πρέπει να μας εμπνέουν και να τους εμπνέουμε. Ν’ αφήνουμε και να μας αφήνουν χώρο ν΄ αναπνεύσουμε και να εξελιχθούμε. Πρέπει να ζουν μαζί μας γιατί το θέλουν, όχι γιατί τους αναγκάζουν οι γονείς, τα δαχτυλίδια ή οι υποσχέσεις μπροστά στον δήμαρχο ή στον παπά. 

Δυστυχώς, μικρές και μεγάλες προδοσίες είναι μέσα στο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Όμως, κι όσοι κι όσες μας πρόδωσαν με τη συμπεριφορά τους δεν μας ανήκουν ούτε τους ανήκουμε. Τους χαρίσαμε την καρδιά μας γιατί το θέλαμε. Κι όταν πάλι η καρδιά μας έχει πληγωθεί, έχουμε κάθε δικαίωμα να την πάρουμε πίσω.  

 Η Άννα Στεργίου έχει μάστερ Κοινωνιολογίας, είναι συγγραφέας και μέλος της Ν.Ε. ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ Θεσπρωτίας και της Γραμματείας Αγροτικού του ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ