Το «Μποτσαραίικο» στο Βουργαρέλι Τζουμέρκων

Της Κωνσταντίνας Ζήδρου – Αρχαιολόγος                                                                              

Το «Μποτσαραίικο» στο Βουργαρέλι Τζουμέρκων

Η παρουσία και η δράση των Σουλιωτών πριν αλλά και μετά την κατάκτηση του Σουλίου από τον Αλή πασά ανιχνεύεται πλούσια και σημαντική και σε άλλες περιοχές της Ηπείρου. Αδιάψευστοι μάρτυρες θεωρούνται οι γραπτές πηγές, οι προφορικές μαρτυρίες, όπως και αντίστοιχα μνημεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το επονομαζόμενο «Μποτσαραίικο» στην Τ.Κ. Βουργαρελίου, έδρα του Δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων.

Πιο συγκεκριμένα, στην περιοχή Λιβάδι βρίσκεται ένα εγκαταλειμμένο κτήριο, το οποίο, σύμφωνα με την εγχώρια προφορική παράδοση, αναφέρεται ως «Μποτσαραίικο». Είναι γνωστό και ιστορικά επιβεβαιωμένο ότι κατά το έτος 1800 εγκαταστάθηκαν στο Βουργαρέλι, κατ’ εντολή και υπόδειξη του Αλή πασά, ορισμένα μέλη της φάρας των Μποτσαραίων. Μάλιστα, διέμειναν στην περιοχή έως και την κατάκτηση του Σουλίου το 1803. Ωστόσο, δεν υπάρχουν στοιχεία ή γραπτές μαρτυρίες για το κτήριο όπου φιλοξενήθηκαν, παρά μόνο η εγχώρια προφορική παράδοση.

Μετά το ιστορικό γεγονός της κατάκτησης του Σουλίου από τον σατράπη της Ηπείρου Αλή πασά, μια δεύτερη ομάδα Σουλιωτών έφτασε στο Βουργαρέλι και συνενώθηκε με τους Μποτσαραίους που διέμεναν ήδη εκεί. Τον Ιανουάριο του 1804 έφυγαν όλοι μαζί για τα Άγραφα, φοβούμενοι τυχόν νέα επίθεση του Αλή Πασά. Ωστόσο, δεν κατάφεραν να αποφύγουν τη μοίρα τους, καθώς πολιορκήθηκαν από τις δυνάμεις του κυβερνήτη της Ηπείρου στις 20 Απριλίου 1804 στη μονή Σέλτσου. Ως αποτέλεσμα, άλλοι κατακρημνίστηκαν στους απότομους βράχους για να αποφύγουν τη σύλληψη, την αιχμαλωσία ή τον ατιμωτικό θάνατο, άλλοι αιχμαλωτίστηκαν και μόνο 50 κατόρθωσαν να διαφύγουν.

Αναφορικά με το κτήριο, πρόκειται για ένα ορθογώνιο, διώροφο, λιθόκτιστο οικοδόμημα,  κτισμένο με ξερολιθιά. Το ισόγειο είναι μονόχωρο. Το ίδιο και ο όροφος, ο οποίος ακολουθεί τον τύπο της μονόχωρης, με τζάκι, οικίας, που θεωρείται προγενέστερος του αντίστοιχου της κατοικίας με δωμάτια. Το κτήριο διαθέτει τρεις εισόδους στον όροφο και δυο στο ισόγειο, καθώς και πέντε παράθυρα. Η συγκεκριμένη μορφή οδηγεί στην άποψη ότι δε χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως κατοικία. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι στην αρχιτεκτονική παράδοση του Βουργαρελίου κυριαρχεί ο περιορισμένος αριθμός εισόδων και αντίθετα η πληθώρα των παραθύρων. 

Η μορφολογία του οικοδομήματος κατευθύνει προς μια πρώιμη χρονολόγησή του, πιθανώς στις αρχές του 19^ου αι., αλλά και στη διατύπωση της άποψης ότι λειτούργησε ως κουτζέκι, δηλαδή ως αποθηκευτικός χώρος των δημητριακών που παρέδιδαν ως φόρο οι ντόπιοι κάτοικοι τόσο στον τσιφλικούχο όσο και στο οθωμανικό δημόσιο. Πιο συγκεκριμένα, τα δημητριακά, συνήθως το καλαμπόκι, σύμφωνα με τα αρχεία του Αλή Πασά, φυλάσσονταν στο ισόγειο, ενώ στον όροφο τηρούνταν τα αρχεία, τα επονομαζόμενα και δευτέρια.

Σήμερα, το οικοδόμημα ανήκει από χρησικτησία σε δύο ιδιώτες. Δυστυχώς, η κακή κατάσταση διατήρησής του και ιδίως η κατάρρευση της στέγης του απειλούν άμεσα την ύπαρξή του και κάνουν την ανάγκη αποτύπωσης και διατήρησής του επιτακτική.

Η έρευνα για το Μποτσαραίικο και το παρόν κείμενο συντάχθηκαν για λογαριασμό του Κυττάρου Τέχνης Τζουμέρκων, με σκοπό την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για το σημαντικό αυτό μνημείο αρχιτεκτονικής, το οποίο πλαισιώνεται και από την ιστορική παράδοση, προκειμένου να αποφευχθεί η κατάρρευση και καταστροφή του.

Οι φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο του Νίκου Μανούση